Ταξινομώντας σκέψεις και εντυπώσεις
«Αν θα πέθαινε ποτέ το θέατρο, θα ξαναγεννιόταν την επόμενη μέρα όταν κάποιο παιδί, σε μια σοφίτα, μπροστά από έναν σκονισμένο καθρέφτη, θα μεταμφιεζόταν με παλιά ρούχα νιώθοντας ότι άλλαξε χαρακτήρα.»
Joan Brossa, ποιητής
Όλοι κρύβουμε μέσα μας ένα παιδί που, ανέμελο, του αρέσει να παίζει. Στριμωγμένο σε μια γωνιά της ψυχής μας το παιδί που κάποτε υπήρξαμε περιμένει υπομονετικά από τον ενήλικo εαυτό μας να το καλέσει και να «παίξει» μαζί του.
Αυτό το παιδί επιδιώξαμε να φέρουμε στην επιφάνεια την πρώτη μας μέρα στο σεμινάριο «Techniques of Drama and Self-Expression in Education». Όπως μας εξήγησε η δασκάλα μας Elena Guichot Munoz, φιλόλογος, καθηγήτρια Διδακτικής του Πανεπιστημίου Σεβίλης, ο εκπαιδευτικός που επιθυμεί να χρησιμοποιήσει τεχνικές Δράματος πρέπει πρώτα από όλα να θυμηθεί τα χαρακτηριστικά της παιδικής ψυχής. Η διάθεση για παιχνίδι, ο αυθορμητισμός, η επεξεργασία των εμπειριών με βάση το συναίσθημα, η ανάγκη για απομυθοποίηση των φόβων πρέπει να ανασυρθούν μέσα από την ψυχή του, για να τον βοηθήσουν στην επικοινωνία με τους μαθητές του.
Με κλειστά τα μάτια, με την ηχητική υπόκρουση ενός παιδικού νανουρίσματος και τη σιγανή, υποβλητική φωνή της Elena να μας καθοδηγεί, πλάσαμε με τη φαντασία μας ένα ειδυλλιακό τοπίο και εκεί συναντήσαμε την παιδική εκδοχή του εαυτού μας. Χαρτόνια, μπογιές, πανιά μας βοήθησαν στη συνέχεια να εξωτερικεύσουμε τα συναισθήματά μας, αρχικά με ζωγραφιές και στη συνέχεια με αφήγηση.
Όμως η βουτιά στην παιδική ηλικία δεν είναι εύκολη υπόθεση. Πρέπει να γίνει πρώτα η κατάλληλη προετοιμασία, να δημιουργηθεί η κατάλληλη ατμόσφαιρα. Για να μπορέσουν οι συμμετέχοντες να εκφραστούν και να λειτουργήσουν αποτελεσματικά χρειάζονται αίσθηση ασφάλειας και κίνηση.
ΑΣΦΑΛΕΙΑ
Κάθε φορά που χρησιμοποιούμε θεατρικές τεχνικές, δουλεύουμε με πολύ ευαίσθητα «υλικά», με τα συναισθήματα των παιδιών. Για να εκδηλώσει ελεύθερα τα συναισθήματά του ένα παιδί, πρέπει να νιώθει ασφαλές, να εμπιστεύεται τον χώρο και τους ανθρώπους γύρω του. Ξεκινήσαμε λοιπόν με ασκήσεις που στοχεύουν εκεί.
Προσπαθώντας να γνωρίσουμε τον χώρο, παρατηρούσαμε τα πάντα, αγγίζαμε τα αντικείμενα και τους τοίχους για να νιώσουμε την υφή τους (πόσο αγενές θεωρείται αυτό στην καθημερινότητά μας! ), εστιάσαμε την προσοχή μας στους ήχους, στις μυρωδιές…
Σειρά είχαν οι άνθρωποι. Η Jana από την Τσεχία, η Sanja και η Marjana από την Κροατία, η Lana-Maria από την Εσθονία η Θεοδώρα και εγώ από την Ελλάδα και φυσικά η Elena περπατούσαμε πάνω κάτω στον χώρο και κοιτούσε η μία την άλλη πότε με χαμόγελο, πότε με δυσπιστία, πότε με έκπληξη, πότε με χαρά… Συστηθήκαμε λέγοντας η κάθε μια το όνομά της και μια λέξη που την χαρακτηρίζει, χωριστήκαμε σε ομάδες με βάση το χρώμα των ματιών, των μαλλιών ή των ρούχων. Γρήγορα έσπασε ο πάγος και όλες απολαμβάναμε τα παιχνίδια που, εκτός από την ομαδικότητα, ενίσχυαν και τη συντονισμένη αλληλεπίδραση μεταξύ μας.
ΚΙΝΗΣΗ
Καθώς περνούσε η ώρα κι εμείς συνεχίζαμε να κινούμαστε, το σώμα ζεσταινόταν και η διάθεση ανέβαινε. Συνειδητοποιήσαμε πόσο σημαντική, πόσο σύμφυτη με τις δραματικές τεχνικές είναι η κίνηση. Η ελληνική γλώσσα, η γλώσσα του τόπου στον οποίο γεννήθηκε το θέατρο, είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική: Δράμα, δρω, δράση…
Οι αρχαίοι Έλληνες εξάλλου πρώτοι κατανόησαν την παιδευτική/μορφωτική επίδραση του θεάτρου σε όλους τους ανθρώπους. Στο ίδιο πνεύμα και τα λόγια του δασκάλου Carlos Pons:
«Όποιος κινεί το σώμα, κινεί την καρδιά. Όποιος κινεί την καρδιά, κινεί τα συναισθήματα. Όποιος είναι ικανός να ενθουσιάζεται και να κινείται, έχει βρει το κλειδί του μυστηρίου-θαύματος της Εκπαίδευσης.»
Δεύτερη μέρα
Μετά το απαραίτητο «ζέσταμα» (περπάτημα χαλαρό, γρήγορο, ανθρώπου που κουράστηκε ή περπατά σε βάλτο…) συνεχίσαμε με ασκήσεις που ενισχύουν την επικοινωνία και την ομαδικότητα. Ανά δύο σχηματίζαμε σπιτάκια που το καθένα χωρούσε έναν φιλοξενούμενο, επομένως κάποια έμενε «άστεγη» και περίμενε τον επόμενο γύρο του παιχνιδιού. Ύστερα παραταχτήκαμε δεξιά και αριστερά από μια γραμμή στο πάτωμα και προσπαθούσαμε να περάσουμε «απέναντι» χωρίς όμως να σπρώχνουμε τους άλλους.
Σιγά σιγά προχωρήσαμε σε ασκήσεις που κεντρίζουν τη δημιουργικότητα και λειτουργούν ως βάση για την ανάπτυξη της αφηγηματικής ικανότητας: Ζωντανά γλυπτά που εξελίχτηκαν σε ολόκληρες συνθέσεις, ενώ οι «παρατηρητές» προσπαθούσαν να μαντέψουν και να αφηγηθούν τις ιστορίες που κρύβονταν πίσω από αυτές. Στη συνέχεια ξεδιπλώσαμε το «νήμα της μνήμης» και εκείνο μας οδήγησε σε μια ιστορία που ακούσαμε στα παιδικά μας χρόνια και μας σημάδεψε.
Η αφήγηση, η δημιουργική γραφή και οι τεχνικές που ενισχύουν τις αντίστοιχες δεξιότητες μας απασχόλησαν την τρίτη μέρα. Μετά το απαραίτητο ζέσταμα (ασκήσεις ενεργοποίησης και επικοινωνίας) διερευνήσαμε χαρακτήρες από γνωστά παραμύθια με τις τεχνικές «χαρακτήρας στον τοίχο» και «άδεια καρέκλα». Απομονώσαμε τους πρωταγωνιστικούς χαρακτήρες των παραμυθιών και δραματοποιήσαμε μονολόγους που φτιάξαμε πάνω σ΄αυτούς.
Στη συνέχεια αναφερθήκαμε στις θεωρίες του Augusto Boal, εμπνευστή του Θεάτρου του Καταπιεσμένου και της Patrice Baldwin, η οποία δημιούργησε δραματικές τεχνικές ειδικά για την Εκπαίδευση. Και οι δύο συγγραφείς πίστευαν πως το θέατρο μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο για τη διαμόρφωση απόψεων, την επίλυση συγκρούσεων και την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης. Βασική στρατηγική και των δύο το «Τούνελ των Σκέψεων» ή ο «Διάδρομος της Συνείδησης»: Ένας από την ομάδα παίρνει τον ρόλο κάποιου χαρακτήρα που αντιμετωπίζει δίλημμα, ενώ οι υπόλοιποι παρατάσσονται σε δύο σειρές και παριστάνουν τις σκέψεις του, αρνητικές και θετικές. Καθώς ο χαρακτήρας διασχίζει τον διάδρομο οι σκέψεις τού μιλούν και τον βοηθούν να αποφασίσει. Εμείς εφαρμόσαμε τη συγκεκριμένη στρατηγική πάνω σε μια ιστορία του Ουρουγουανού συγγραφέα Augusto Monterroso με τίτλο «Ο βάτραχος που ήθελε να γίνει αληθινός βάτραχος».
Τέταρτη μέρα
Η Alicia Carrasco, μουσικοθεραπεύτρια, μας περίμενε καθισμένη στο πάτωμα παίζοντας την κιθάρα της. Χωρίς να μας συστηθεί, αφού ήθελε να γνωριστούμε πρώτα μέσα από τον ρυθμό και τη μελωδία, μας παρότρυνε να την συνοδεύσουμε μουσικά με όποιο τρόπο θέλουμε, είτε με τα μικρά κρουστά που είχε αφήσει μπροστά μας, είτε με τη φωνή μας. Μετά τις πρώτες μας δειλές απόπειρες και ενώ η Alicia δοκίμαζε διάφορους σκοπούς με την κιθάρα της, συντονιστήκαμε όλες και βρεθήκαμε να τραγουδάμε το Imagine του John Lennon. Πρωταγωνίστρια της σημερινής μέρας η μουσική, με τις απεριόριστες δυνατότητες και τη μαγική επίδραση στην ανθρώπινη ψυχή. Η μουσική που έχει τη δύναμη:
- να ενώνει τους ανθρώπους (τραγουδήσαμε το ίδιο απλοϊκό αυτοσχέδιο τραγουδάκι και στη συνέχεια η καθεμία το μετέφερε στη δική της γλώσσα)
- να διαμορφώνει κλίμα σεβασμού και εμπιστοσύνης βοηθώντας τους ανθρώπους να εξωτερικεύουν τα συναισθήματά τους (σχηματίσαμε ζευγάρια και σε κάθε ζευγάρι η μία χόρευε με κλειστά μάτια και η άλλη την στήριζε στον αυχένα και τη μέση)
- να κάνει αισθητή την απουσία της και «εκκωφαντική» τη σιωπή (κλείσαμε για αρκετή ώρα μάτια και αυτιά και στη συνέχεια μοιραστήκαμε τις εντυπώσεις ).
Τελευταία μέρα και η Helena Renuncio Mateοs μας κέρδισε αμέσως με την εκφραστικότητα και την ανεπιτήδευτη συμπεριφορά της.
Μετά το απαραίτητο «ζέσταμα» (χωρίς καν να σηκωθούμε από την καρέκλα αυτή τη φορά!) κι αφού σπάσαμε τον πάγο με πολύ γέλιο (είναι τόσο αστείο να προσπαθείς να…κλέψεις τα μανταλάκια που φορά η συνάδελφός σου σαν σκουλαρίκι ή σαν πιαστράκι για τα μαλλιά!) η συζήτηση στράφηκε γύρω από την Εκπαίδευση.
Συγκρίναμε τα εκπαιδευτικά συστήματα των χωρών μας, εντοπίσαμε προβλήματα και στη συνέχεια η καθεμία κατέληξε σε εκείνο που την προβληματίζει περισσότερο. Ζωγραφίσαμε το κάθε πρόβλημα, ακουμπήσαμε τις ζωγραφιές στο τραπέζι και, αφού τις περιεργαστήκαμε, γράψαμε πάνω σε κάθε ζωγραφιά μια φράση που θα μπορούσε να επιλύσει ή να αμβλύνει την εικονιζόμενη δυσάρεστη κατάσταση. Όταν πήρα τη δική μου ζωγραφιά στα χέρια ένιωσα πως οι ενθαρρυντικές φράσεις των συναδέλφων μού έστελναν ένα αισιόδοξο μήνυμα που διέλυε τις ανησυχίες μου.
Κάποια στιγμή βρέθηκα με κλειστά μάτια (άσκηση εμπιστοσύνης και συγκέντρωσης) να περπατώ σαν τυφλή στην αίθουσα, με μοναδικό οδηγό τη φωνή της Θεοδώρας που τραγουδούσε το παιδικό τραγούδι «Φρεγάτα». Μετά από λίγο είχα επικεντρωθεί τόσο στη φωνή της που σχεδόν δεν άκουγα τις άλλες συναδέλφους.
Πολύ ενδιαφέρουσα η τεχνική που περιγράφεται πιο κάτω, αφού μας βοηθά να δούμε με άλλο μάτι τις υποχρεώσεις μας και να μην τις βιώνουμε ως ενόχληση: Γράφω σε ένα χαρτί μια σειρά από πράγματα που πρέπει να κάνω και στη συνέχεια αντικαθιστώ το «πρέπει» με το «θέλω». Εκείνη τη μέρα, οφείλω να πω, αντιμετώπισα τη συγκεκριμένη τεχνική με κάποια δυσπιστία. Πού να φανταζόμουν ότι, σαράντα μέρες αργότερα, όταν βρεθήκαμε όλοι στην απίστευτη «δίνη» που δημιούργησε ο κορωνοϊός, θα εκτιμούσα ιδιαίτερα την τεχνική της Helena και θα έγραφα σε ένα χαρτί αρχικά «Πρέπει να μείνω στο σπίτι» και στη συνέχεια «Θέλω να μείνω στο σπίτι». Δεν είναι διαφορετικά τα συναισθήματα που συνοδεύουν την κάθε φράση;
Κλείσαμε τη μέρα και το σεμινάριο με μια άσκηση που μας ενθουσίασε: Όρθιες σχηματίσαμε έναν στενό κύκλο, που ήταν το ηφαίστειο της ζωής, γιατί η ζωή είναι λάβα, βράζει μέσα στο ηφαίστειο και πρέπει να την ταΐσουμε με συναισθήματα για να φουντώσει και να ξεχυθεί. Άλλωστε, σύμφωνα με την Helena, «το νόημα της ζωής δεν πρέπει να το ανακαλύψουμε, πρέπει να το δημιουργήσουμε». Με χαρά λοιπόν τροφοδοτήσαμε το ηφαίστειο με τα συναισθήματά που νιώσαμε κατά τη διάρκεια του σεμιναρίου κι εκείνο μας αντάμειψε πλουσιοπάροχα με την αναζωογονητική λάβα του και την αστείρευτη ενέργειά του.