Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούνται συχνά στην ψυχολογία οι όροι Growth mindset (νοοτροπία ανάπτυξης) και Fixed mindset (σταθερή νοοτροπία). Είναι δύο έννοιες που εισήχθησαν από την Αμερικανίδα ψυχολόγο Carol Dweck, η οποία μελέτησε τα ανθρώπινα κίνητρα και απέδειξε πόσο μεγάλη δύναμη έχει στη ζωή μας η νοοτροπία που διαθέτουμε, δηλαδή το σύνολο των πιο βασικών πεποιθήσεών μας. Πολλά από αυτά που θεωρούμε στοιχεία της προσωπικότητάς μας προέρχονται από τη «νοοτροπία» μας. Συνειδητά ή υποσυνείδητα, αυτή επηρεάζει τα «θέλω» μας και μας ωθεί ή μας εμποδίζει να εκπληρώσουμε τις δυνατότητές μας.
E. E. Κάμμινγκς, Βρεττανός συγγραφέας και ζωγράφος.
Υπάρχουν άνθρωποι που λειτουργούν με την πεποίθηση πως η ευφυΐα, η προσωπικότητά, τα ταλέντα είναι σταθερά, βαθιά ριζωμένα χαρακτηριστικά. Λειτουργούν με αυτό που ονομάζουμε Σταθερή Νοοτροπία. Ποιες είναι όμως οι συνέπειες αυτής της πεποίθησης;
Εάν κάποιος πιστεύει ότι οι ιδιότητές του είναι αμετάβλητες θα θέλει να αποδεικνύει συνεχώς την ευφυΐα, την προσωπικότητα και τον χαρακτήρα του σε οποιονδήποτε τομέα της ζωής του, στην οικογένεια, στην καριέρα, στις σχέσεις του. Κάθε αποτυχία, κάθε λάθος θα είναι μια ιδιαίτερα οδυνηρή εμπειρία, αφού θα τον οδηγεί στη σκέψη πως δεν είναι και τόσο αξιόλογος…
Στην ίδια σκέψη θα οδηγείται και κάθε φορά που κάποιος άλλος θα επιτυγχάνει εκεί που ο ίδιος δεν πέτυχε! Θα σκέφτεται πως ο άλλος είναι πιο αξιόλογος, πιο ικανός και ενδεχομένως θα αναπτύσσει συναισθήματα πικρίας και αντιζηλίας.
Πικρή και απειλητική για την αυτοεκτίμησή του θα βιώνει και κάθε κριτική που του ασκείται. Οποιαδήποτε πρόκληση ή δυσκολία της ζωής εκλαμβάνεται ως μια εξουθενωτική κατάσταση, αφού για άλλη μια φορά θα πρέπει να αποδείξει στους άλλους και τον εαυτό του πόσο έξυπνος, ικανός, ταλαντούχος είναι!
Αυτός ο άνθρωπος δεν πιστεύει ότι μπορεί να βελτιωθεί, πιστεύει πως είναι «αυτός που είναι», επομένως δεν είναι σε θέση να μάθει από τα λάθη του. Κάθε αποτυχία του είναι πλήγμα στην αυτοπεποίθησή του και δεν μπορεί να τη διαχειριστεί, λειτουργεί ανταγωνιστικά απέναντι σε όσους σημείωσαν κάποια επιτυχία και δεν αντέχει την κριτική, αντίθετα θέλει να αποδεικνύει ότι έχει δίκιο ξανά και ξανά. Αποτέλεσμα; Η στασιμότητα…
Άλμπερτ Αϊνστάιν
Υπάρχει όμως και μια άλλη νοοτροπία σύμφωνα με την οποία τα έμφυτα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας είναι απλώς το σημείο εκκίνησης για ανάπτυξη. Πρόκειται για τη Νοοτροπία Ανάπτυξης και βασίζεται στην πεποίθηση ότι οι βασικές μας ιδιότητες (ταλέντα, ικανότητες) μπορούν να καλλιεργηθούν και να αναπτύσσονται διαρκώς μέσα από τις προσπάθειές μας. Οι άνθρωποι λοιπόν που λειτουργούν σύμφωνα με αυτή τη νοοτροπία δεν αποφεύγουν την προσπάθεια, αφού γνωρίζουν πως μέσω αυτής εξελίσσονται. Αντίθετα καταβάλλουν με τη θέλησή τους κάθε προσπάθεια να βελτιώσουν τις ικανότητές τους, να αποκτήσουν καινούριες γνώσεις και έτσι να αναπτυχθούν. Επομένως η νοοτροπία ανάπτυξης δημιουργεί ισχυρό πάθος για μάθηση.
Για τους ανθρώπους με νοοτροπία ανάπτυξης η αποτυχία δεν σε καθορίζει. Είναι απλώς ένα πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπίσεις και μάλιστα να μάθεις από αυτό. Είναι μια πολύ καλή ανατροφοδότηση που θα σου δώσει πολύτιμες πληροφορίες, οι οποίες, αν αξιοποιηθούν, θα σε οδηγήσουν σε καλύτερα αποτελέσματα και, σιγά-σιγά, στην επιτυχία.
Λέγεται ότι ο Έντισον ανακάλυψε τον ηλεκτρικό λαμπτήρα μετά από πολλές αποτυχημένες προσπάθειες. Ύστερα από κάθε προσπάθεια ισχυριζόταν πως δεν απέτυχε, απλώς ανακάλυψε άλλο έναν τρόπο με τον οποίο δεν φτιάχνεται ένας λαμπτήρας! Αυτή η στάση πηγάζει από τη Νοοτροπία Ανάπτυξης.
Με παρόμοια στάση αντιμετωπίζεται και η επιτυχία του άλλου: Είναι κάτι που δεν μας απειλεί, αφού αντίθετα μπορεί να μας διδάξει πώς να επιτύχουμε κι εμείς τους δικούς μας στόχους. Όπως καταλαβαίνουμε, όσοι έχουν νοοτροπία ανάπτυξης δεν αναπτύσσουν ανταγωνιστικότητα για τους άλλους.
Γενικότερα όσοι λειτουργούν με αυτή τη νοοτροπία έχουν το ιδιαίτερο ταλέντο να μετατρέπουν τις αναποδιές της ζωής σε μελλοντικές επιτυχίες. Και το ταλέντο αυτό εδράζεται στην επιμονή και την ανθεκτικότητα που παράγει η Νοοτροπία Ανάπτυξης, όπως το παρουσιάσαμε παραπάνω.
«Γιατί να σπαταλάς χρόνο αποδεικνύοντας ξανά και ξανά πόσο σπουδαίος είσαι όταν θα μπορούσες απλώς να γίνεις καλύτερος;», γράφει η Carol Dweck,
«Γιατί να κρύβεις τις ελλείψεις αντί να τις ξεπερνάς; Γιατί να αναζητάς φίλους ή συνεργάτες που απλώς θα σε επαινούν αντί για αυτούς που θα σε προκαλέσουν να αναπτυχθείς; Και γιατί να αναζητάς το δοκιμασμένο και τετριμμένο, αντί για μια καινούρια πρακτική που θα ερεθίσει το μυαλό σου και θα σε πάει παραπέρα; Το πάθος να προχωράς παραπέρα, ακόμη και (ή ειδικά) όταν αυτό δεν είναι πολύ εύκολο, είναι το χαρακτηριστικό της Νοοτροπίας Ανάπτυξης. Αυτή είναι η νοοτροπία που επιτρέπει στους ανθρώπους να ευδοκιμήσουν σε μερικές από τις πιο δύσκολες στιγμές της ζωής τους».
Πολλές φορές έχουμε ακούσει πως η επιτυχία είναι να είσαι ο καλύτερος εαυτός σου και όχι να είσαι καλύτερος από τους άλλους, πως η αποτυχία είναι ευκαιρία και όχι καταδίκη, πως η προσπάθεια είναι το κλειδί της επιτυχίας. Αυτό το γνωρίζουν θεωρητικά και οι άνθρωποι με Σταθερή Νοοτροπία, αλλά δεν μπορούν να το κάνουν πράξη γιατί τους εμποδίζει η πίστη τους στα σταθερά και αμετάβλητα χαρακτηριστικά. Η Σταθερή Νοοτροπία παράγει μια σειρά από σκέψεις και πράξεις που τους κρατούν στάσιμους, ενώ αντίθετα η Νοοτροπία Ανάπτυξης, η πεποίθηση ότι οι ιδιότητες μπορούν να καλλιεργηθούν, δημιουργεί ένα πλήθος διαφορετικών σκέψεων και ενεργειών, που οδηγεί τη ζωή μας σε έναν άλλο, πιο αισιόδοξο δρόμο εξέλιξης.