Το Μindfulness/ Ενσυνειδητότητα, είναι η ικανότητα να συνειδητοποιούμε κάθε στιγμή τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις σωματικές αισθήσεις μας και το περιβάλλον. Είναι επίσης, η αποδοχή, που σημαίνει ότι δίνουμε προσοχή στις σκέψεις και τα συναισθήματά μας χωρίς να τα κρίνουμε. Χωρίς να πιστεύουμε ότι υπάρχει ένας “σωστός” ή “λάθος” τρόπος σκέψης ή αίσθησης σε μια δεδομένη στιγμή.
Όταν εξασκούμε το Μindfulness, οι σκέψεις μας συντονίζονται σε αυτό που αισθανόμαστε στην παρούσα στιγμή παρά στην αναμάσηση του παρελθόντος ή στο να φανταζόμαστε το μέλλον. Η ζωή μπορεί γρήγορα να μας προσπεράσει, όταν δεν είμαστε επικεντρωμένοι σε ό,τι έχει σημασία, όταν συνηθίζουμε να τονίζουμε το αρνητικό και να παραβλέπουμε το θετικό. Το Μindfulness μπορεί να βοηθήσει. Είναι μια κατάσταση ενεργητικής, ανοικτής προσοχής στο παρόν. Σε αυτή την κατάσταση παρατηρούμε προσεκτικά τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας, χωρίς να τα κρίνουμε ως καλά ή κακά. Μπορεί να είναι ένας υγιής τρόπος για τον εντοπισμό και τη διαχείριση κρυφών συναισθημάτων, που προκαλούν προβλήματα στις προσωπικές και επαγγελματικές σχέσεις μας. Σημαίνει ότι ζούμε τη στιγμή προσηλωμένοι στην τρέχουσα εμπειρία, αντί να μιλάμε για το παρελθόν ή να περιμένουμε το μέλλον. Χρησιμοποιείται συχνά στον διαλογισμό και σε ορισμένα είδη θεραπείας. Έχει πολλά θετικά οφέλη, όπως μείωση των επιπέδων άγχους, βελτίωση της συνολικής υγείας μας και προστασία από την κατάθλιψη και το άγχος. Επίσης, μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν καλύτερα την απόρριψη και την κοινωνική απομόνωση.
Αν και έχει τις ρίζες του στον βουδιστικό διαλογισμό, μια κοσμική πρακτική του έχει εισέλθει στην Αμερική τα τελευταία χρόνια, κυρίως μέσω του έργου του Jon Kabat-Zinn και του προγράμματος Μείωσης του Στρες (MBSR) που ξεκίνησε στο Πανεπιστήμιο της Ιατρικής Σχολής της Μασαχουσέτης το 1979. Από τότε, χιλιάδες μελέτες έχουν τεκμηριώσει τα οφέλη σωματικής και ψυχικής υγείας του Mindfulness εν γένει και ειδικότερα του MBSR, εμπνέοντας αμέτρητα προγράμματα προσαρμογής του μοντέλου MBSR σε σχολεία, φυλακές, νοσοκομεία και αλλού.
Η κλινική ψυχολογία και η ψυχιατρική από τη δεκαετία του ’70 έχουν αναπτύξει μια σειρά θεραπευτικών εφαρμογών, που βασίζονται στο Μindfulness, για να βοηθήσουν τους ανθρώπους που βιώνουν μια ποικιλία ψυχολογικών προβλημάτων. Η πρακτική αυτή έχει χρησιμοποιηθεί για να μειώσει τα συμπτώματα της κατάθλιψης, το στρες, το άγχος ακόμη και για τη θεραπεία του εθισμού στα ναρκωτικά. Προγράμματα βασισμένα σε μοντέλα Kabat-Zinn και παρόμοια έχουν υιοθετηθεί σε σχολεία, φυλακές, νοσοκομεία, κέντρα βετεράνων και σε άλλα περιβάλλοντα, ενώ έχουν εφαρμοστεί προγράμματα Μindfulness για επιπρόσθετα αποτελέσματα, όπως για την υγιή γήρανση, τη διαχείριση βάρους, την αθλητική επίδοση, την παροχή βοήθειας στα παιδιά με ειδικές ανάγκες και ως παρέμβαση κατά την περιγεννητική περίοδο (πριν και μετά τη γέννηση). Οι ερευνητικές μελέτες έχουν δείξει σταθερά μια θετική σχέση μεταξύ των χαρακτηριστικών του Μindfulness και της ψυχικής υγείας. Η πρακτική του φαίνεται να παρέχει θεραπευτικά οφέλη σε άτομα με ψυχιατρικές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένων εκείνων με ψύχωση. Περαιτέρω, μπορεί να είναι μια προληπτική στρατηγική, για να σταματήσει η ανάπτυξη προβλημάτων ψυχικής υγείας.
Mindfulness & Εκπαίδευση
Οι πρακτικές Μindfulness γίνονται όλο και πιο κοινές στα εκπαιδευτικά ιδρύματα, συμπεριλαμβανομένων τόσο των σχολείων πρωτοβάθμιας όσο και αυτών της δευτεροβάθμιας. Οι εφαρμογές του στα σχολεία στοχεύουν στην ηρεμία και χαλάρωση των μαθητών, στη μείωση του άγχους και του στρες μαθητών και εκπαιδευτικών καθώς και στην εξάσκησή τους στο χτίσιμο συμπόνιας και ενσυναίσθησης για τους άλλους. Η εφαρμογή της πρακτικής του Μindfulness ενισχύει τους στόχους της εκπαίδευσης στον 21ο αιώνα, που περιλαμβάνει την προσαρμογή σε έναν ταχέως μεταβαλλόμενο κόσμο και τη δυνατότητα να γίνουμε ευαίσθητοι και αφοσιωμένοι πολίτες. Μέσα στα εκπαιδευτικά συστήματα, η εφαρμογή αυτών των πρακτικών βελτιώνει την προσοχή και εστίαση των μαθητών, συντελεί στη συναισθηματική ρύθμιση, τη δημιουργικότητα και την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων.
Η διαθέσιμη έρευνα αποκαλύπτει μια σχέση μεταξύ Mindfulness και προσοχής. Οι Semple,Lee,Rosa & Miller,(2010), υποστηρίζουν ότι «το άγχος μπορεί να βλάψει την προσοχή και να προωθήσει συναισθηματικά αντιδραστικές συμπεριφορές που εμποδίζουν την ανάπτυξη καλών δεξιοτήτων μελέτης, έτσι, φαίνεται λογικό ότι η αυξημένη ενσυνειδητότητα θα συνδέεται με λιγότερο άγχος».
Το Mindfulness στην υπηρεσία των εκπαιδευτικών
Το Mindfulness μπορεί να περιγραφεί ως «προσοχή στην παρούσα στιγμή, χωρίς κριτική», (Κebat- Zinn, 1994). Οι ρίζες του εντοπίζονται στη διαλογιστική βουδιστική παράδοση αλλά τα τελευταία χρόνια διδάσκεται με κοσμική χροιά. Η συγκεκριμένη διαδικασία έχει βρεθεί πως ενεργοποιεί τις εγκεφαλικές περιοχές, που είναι υπεύθυνες για «τη ρύθμιση της προσοχής και των θετικών συναισθηματικών καταστάσεων συμπεριλαμβανομένης και της ενσυναίσθησης», Davidson et al., Lutz, Greischar, Rawlings, Richard, 2004. Αν λάβουμε υπόψη μας, πως τα συναισθήματα και η προσοχή αποτελούν «ευμετάβλητες διαδικασίες, που μπορούν να κατανοηθούν και να μελετηθούν ως δεξιότητες», τότε μπορούμε να αντιληφθούμε ότι πρόκειται για διδάξιμες δεξιότητες.
Το επάγγελμα του εκπαιδευτικού χαρακτηρίζεται από έντονο άγχος. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη αποτελεσματικότητα των εκπαιδευτικών τόσο στη διδακτική διαδικασία όσο και στην ικανότητά τους για διαχείριση προβληματικών συμπεριφορών μαθητών ή γονέων, αλλά και στη δυσκολία αντιμετώπισης των προκλήσεων που δέχονται από συναδέλφους και ανωτέρους. Όπως ισχυρίστηκε ο Farber (1991), η αποτελεσματική αντιμετώπιση των πολλαπλών κοστών, (κοινωνικά, προσωπικά, οικονομικά), που προκύπτουν από την Εργασιακή Εξουθένωση των εκπαιδευτικών, μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη συμμετοχή των ίδιων. Το Mindfulness μπορεί να προσφέρει στους εν ενεργεία εκπαιδευτικούς πολλούς από τους απαραίτητους πόρους, ώστε να αυξήσουν το αίσθημα αυτοαποτελεσματικότητάς τους, μπορεί να ενισχύσει τις δεξιότητες διαχείρισης των πιέσεων που δέχονται, ενώ μπορεί να λειτουργήσει ευεργετικά στον τρόπο που οι εκπαιδευτικοί βιώνουν και διαχειρίζονται το άγχος. Οι απαιτήσεις των σημερινών σχολικών τάξεων μεταβάλλονται συνεχώς, καθιστώντας επιτακτική την ευελιξία και προσαρμοστικότητα των εκπαιδευτικών. Το Mindfulness μπορεί να συνεισφέρει σημαντικά στην οικοδόμηση και ισχυροποίηση της συγκεκριμένης απαιτούμενης δεξιότητας, αφού εκπαιδεύει το άτομο στο να επικεντρώνει την προσοχή και το ενδιαφέρον του στις παρούσες διαδικασίες και συναισθηματικές διεργασίες (Bishop et al., 2004). To Μindfulness Based Stress Reduction (MBSR, Kebat- Zinn, 1990) είναι μία φόρμα, που, όπως αποδεικνύεται μέσα από μελέτες, προκαλεί μείωση του στρες, της κατάθλιψης ,του άγχους (Hofmann, Sawyer, Witt & Oh, 2010) και προβλημάτων ψυχικής υγείας που πολύ συχνά αναφέρονται στους εκπαιδευτικούς (Κυριάκου, 2001).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Flook, L., Goldberg, S., Pinger, L.Bonus, K., & Davidson, R. (2013). Mindfulness for Teachers: A Pilot Study to Assess Effects on Stress, Burnout, and Teaching Efficacy. Mind Brain and Education, 7, (3), p. 182-195.
Frank, J., Jennings, P., Greenberg, M. (2015). Validation of the Mindfulness in Teaching Scale. Mindfulness, 7, (1), p. 155-163.
Leiter, M. & Maslach, C. (2005).A mediation model of job burnout. In A.-
S.Antoniou & C.L. Cooper (Eds.): Research Companion to Organizational
Health Psychology. Edward Elgar: Northampton, MA.
Schussler, D., Jennings, P., Sharp, J., Frank, J. ( 2016). Improving Teacher Awareness and Well-Being Through CARE: a Qualitative Analysis of the Underlying Mechanisms. Mindfulness, 7, (1), p. 130-142.
Susan M.Orsillo,Lizabeth Roemer(2016).ΑΓΧΟΣ-MINDFULNESS-ΕΝΣΥΝΕΙΔΗΤΟΤΗΤΑ.Αθήνα:Ίριδα
Τριλίβα, Σ. &. Μπεζεβέγκη, Η. (2001). Το στρες, το άγχος και η αντιμετώπιση τους.
233-258. Αθήνα: Ελληνικά γράμματα.