“Drama as an Educational Tool ” στη Σεβίλλη

Τεχνικές δράματος στην εκπαίδευση,
υλικό του σεμιναρίου

ΛΙΓΕΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ, ΩΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ ΤΗΣ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ…

Με σημειώσεις από το βιβλίο των Patrice Baldwin and Rob John-Inspiring writing through drama – creative approaches to teaching ages 7-16-Continuum International Pub. Group (2012)

• Βελτίωση ενός σχολείου πολύ απλά σημαίνει να γίνεται το σχολείο καλύτερο, με κάθε τρόπο: για τα παιδιά, το προσωπικό, τους γονείς και κηδεμόνες, την τοπική κοινωνία και για τον καθένα/την καθεμία που εμπλέκεται στην τυπική εκπαίδευση. Ένα σχολείο μέσα στο οποίο τα παιδιά θα αναπτύσσονται με ολιστική και ανθρωπιστική άποψη, με ασφάλεια αλλά και με διασκέδαση και απόλαυση, ώστε να είναι ικανά να επιβιώσουν και να ευδοκιμήσουν τόσο μέσα όσο και έξω από το σχολείο. Ευτυχισμένοι/ες, συναισθηματικά υγιείς μαθητές/τριες μπορούν να ανταπεξέρχονται πιο αποτελεσματικά στις καταστάσεις που έχουν να διαχειριστούν, ενώ αντίθετα, παιδιά που έχουν αποθαρρυνθεί από ένα φορμαλιστικό, ανιαρό πρόγραμμα σπουδών είναι περισσότερο πιθανό να γίνουν αγχωμένοι/ες ενήλικες, χωρίς ισχυρά κίνητρα για ζωή.

• Το Δράμα έρχεται εδώ να καλύψει αυτό το κενό και να δώσει υλικό και μεθοδολογία για να πετύχει το σχολείο τη βελτίωσή του μ’ έναν τρόπο ψυχαγωγικό –κυριολεκτικά μιλώντας- και δοκιμασμένο με επιτυχία στην πράξη. Προτεραιότητα γίνονται έτσι η βελτίωση της γραφής, της ομιλίας και της ακρόασης, η δημιουργικότητα, η κριτική στάση απέναντι στη μάθηση, η συμμετοχή των μαθητών, η συμπεριφορά, η προσωπική, κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη, η ένταξη, οι διασυνοριακές συνδέσεις κά. Αξιοποιώντας πραγματικά «δράματα», δράσεις δηλαδή, ανθρώπινες καταστάσεις,  ενέργειες και συμπεριφορές, το Δράμα μπορεί να γίνει το εργαλείο που θα βοηθήσει το σχολείο να ανταποκριθεί στις τυπικές υποχρεώσεις του, βελτιώνοντας διαρκώς τις διαπροσωπικές σχέσεις και τις δυναμικές που αναπτύσσονται μέσα στη δομή.

Το Δράμα στα σχολεία μπορεί να έχει στενή ή διευρυμένη έννοια.  Δεν περιορίζεται απλώς στις χριστουγεννιάτικες παραστάσεις ή σε μερικές ευκαιρίες κατά τη διάρκεια της σχολικής ζωής ενός παιδιού, όπως όταν θα σταθεί σε μια σχολική συνέλευση και θα πει λίγα λόγια! Δεν είναι μόνο να συμμετέχει σε μια παράσταση για κοινό μία φορά το χρόνο ή λιγότερο, ή μόνο να διαβάζει ιστορίες και σενάρια. Δεν είναι μόνο να δοκιμάσουμε μερικές  στρατηγικές δράματος στο γλωσσικό μάθημα. Η εμπειρία ενός παιδιού από την εφαρμογή του δράματος στα σχολεία μπορεί ευτυχώς να περιλαμβάνει όλα αυτά τα πράγματα αλλά χρειάζεται να είναι πολύ πιο ολιστική.

• Το Δράμα στα σχολεία μπορεί να περιλαμβάνει:
  – Εσωτερικές και εξωτερικές ευκαιρίες δράματος/ θεάτρου/ρόλων.
  – Τακτικά μαθήματα δράματος που επιτρέπουν στα παιδιά να επικεντρωθούν στην πρακτική μάθηση για το δράμα και πώς λειτουργεί.
  – Διδασκαλία ποικίλων αντικειμένων με τεχνικές δράματος, π.χ. Δημιουργική Γραφή, Ιστορία, Γεωγραφία, Λογοτεχνία.
  – Αξιοποίηση του δράματος  για να συνδεθούν διαθεματικά τα διδακτικά αντικείμενα.
  – Αξιοποίηση τεχνικών σε μια ολόκληρη τάξη για να ενθαρρυνθεί η ενσυναίσθηση και να διερευνηθούν τα ανθρώπινα ζητήματα και κίνητρα.
  – Αξιοποίηση τεχνικών δράματος για να αναπτύξουν τα παιδιά δεξιότητες σκέψης, να δημιουργήσουν ιδέες, να λύσουν προβλήματα μαζί.
  – Παροχή ευκαιριών για την πραγματοποίηση, την εκτέλεση και την ανταπόκριση σε παραστάσεις  (τις δικές τους, με τους/τις συμμαθητές/τριές τους ή επαγγελματικές θεατρικές παραστάσεις)
  – Επισκέψεις σε θέατρα και πρόσκληση επαγγελματιών του θεάτρου για να δουλέψουν με τα παιδιά.
  – Παροχή ευκαιριών στα παιδιά να εργάζονται δημιουργικά με ηθοποιούς, συγγραφείς και σκηνοθέτες.
  – Παροχή ευκαιριών για τα παιδιά και τους νέους να διερευνήσουν τις επαγγελματικές  πτυχές της λειτουργίας ενός θεάτρου.

Η ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ

• Το σεμινάριο “Drama as an Educational Tool”, “Το Δράμα ως Εκπαιδευτικό Εργαλείο” βασίζεται στη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης (Howard Gardner, 1988) καθώς και σ’ εκείνες που σχετίζονται με τη συναισθηματική νοημοσύνη (Goleman, 1995) Χρησιμοποιεί μια παιχνιδιάρικη, πρακτική μεθοδολογία μαζί με τις ομαδικές τεχνικές ώστε οι εκπαιδευτικοί να αποκτήσουν ικανότητες και δραματικά και εκφραστικά εργαλεία για την ενεργοποίηση των ομάδων σε διαφορετικά εκπαιδευτικά πλαίσια.

Η ανθρωπιστική, συναισθηματική και συμμετοχική προσέγγισή του το κάνει κατάλληλο για την ενίσχυση της συμμετοχής και των κινήτρων στην τάξη όπως και για την ενίσχυση, μεταξύ άλλων,  της σχέσης δασκάλου/ας-μαθητή/τριας.

• Μ’ αυτό το σκεπτικό, στόχος του εργαστηρίου που παρακολουθήσαμε, ήταν να αποκτήσουμε ικανότητες για να συντονίζουμε και να ενεργοποιούμε τις ομάδες από την άποψη της συναισθηματικής διαχείρισης με ένα διασκεδαστικό και δημιουργικό τρόπο, αξιοποιώντας το δράμα ως εκφραστικό εργαλείο που εφαρμόζεται σε διαφορετικά εκπαιδευτικά πλαίσια. Όλα αυτά είναι χρήσιμα για να διδάξουν τα περιεχόμενα με τον πλέον κατάλληλο τρόπο, καθώς και για να βοηθήσουν τους μαθητές να αναπτύξουν τη συναισθηματική νοημοσύνη τους, ενώ αναμένεται ότι η εφαρμογή αυτών των τεχνικών θα ενισχύσει τη συμμετοχή και τα κίνητρα στην τάξη, το συνεταιριστικό πνεύμα, τις δεξιότητες επί τόπου επίλυσης συγκρούσεων και τη βελτίωση των διαπροσωπικών σχέσεων μέσα στη σχολική κοινότητα.

• Μεθοδολογία

Η προσέγγιση πρακτική, ευχάριστη, δημιουργική, καλούσε σε έκφραση. Το σώμα και η άνεσή του μέσα στο χώρο και την ομάδα έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στο εργαστήριο όσο και στην ανάλυση της πραγματικότητας και των προβληματισμό της ομάδας.

Το σεμινάριο παρακολουθήσαμε έξι άτομα, όλες γυναίκες: η Jana Vykoukalová από τη Δημοκρατία της Τσεχίας, η Lana-Maria Peterson από την Εσθονία, η Sanja Franjčić και η Marijana Radoš από την Κροατία, η Δέσποινα Κλαδίτου και η Θεοδώρα Μπέτσου από την Ελλάδα.

Εργαστήκαμε μαζί, σε κάθε φάση, με ενθάρρυνση για προβληματισμό και δημιουργικότητα, προκειμένου να αυξήσουμε τις επιλογές και τις εναλλακτικές λύσεις για δράση. Χρησιμοποιήσαμε υλικά -χαρτιά, χαρτόνια, μολύβια και μαρκαδόρους, υφάσματα, μανταλάκια, μουσικά όργανα, το ίδιο μας το σώμα- για να διδαχτούμε τεχνικές δράματος που μπορούν να αξιοποιηθούν στην τάξη – ομάδα και για διαφορετικούς εκπαιδευτικούς και παιδαγωγικούς στόχους.

Μας εκπαίδευσαν τρεις έμπειρες, ταλαντούχες γυναίκες, η Elena Guichot, η Helena Renuncio και η Alicia Carrasco με την κιθάρα της! Η Elena Guichot που μας δίδαξε τις τρεις πρώτες μέρες είναι καθηγήτρια Ισπανικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Σεβίλλης. Διδάσκει Γλώσσα και  Λογοτεχνία από το 2011, ενώ  τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα σχετίζονται με την επικοινωνία, τη γλώσσα και την κουλτούρα. Χρησιμοποιεί το Δράμα ως εκπαιδευτικό εργαλείο, αναγνωρίζοντας τις ψυχοκοινωνικές και παιδαγωγικές του ιδιότητες. H Alicia Carrasco είναι μουσικός και μουσικοθεραπεύτρια. Τέλος, η Helena Renuncio ήταν που αντικατέστησε την άρρωστη –με λύπη μας- Elena, εκπλήσσοντας μας ευχάριστα στο κλείσιμο του σεμιναρίου. Με πολλά ενδιαφέροντα και πλατιά ενημέρωση, είναι συγγραφέας και κοινωνική ακτιβίστρια στο φεμινιστικό κίνημα, έρχεται συχνά στην Ελλάδα κι έχει φίλους εδώ!

1^η ΜΕΡΑ
ΔΕΥΤΕΡΑ 27/1

Α. Η [ΕΞ]ΟΙΚΕΙΩΣΗ

Είναι η μέρα της γνωριμίας, με την ομάδα και με το σεμινάριο που θα παρακολουθήσουμε. Μετά τις συστάσεις και τα κεράσματα -ξερά σύκα, λουκούμια, τσίχλες με μαστίχα Χίου, σταφίδες από την Ελλάδα, γλυκά από την Εσθονία και την Κροατία- «ανοίγουμε τα χαρτιά μας»:
-Γιατί είμαι σ’ αυτό το σεμινάριο; (το αληθινό κίνητρο!)
-Τι αναμένω να μάθω;
-Ποια είναι η προηγούμενη εμπειρία μου από τις τέχνες; Με ποια έχω μεγαλύτερη σχέση; Πώς νιώθω όταν ζω μια εμπειρία τέχνης;
-Όταν τελειώσω αυτό το σεμινάριο, «βλέπω» τον εαυτό μου στο εξής «σενάριο» σε σχέση με τον εαυτό μου, την τάξη, την οικογένεια, τους φίλους:…
Είναι αυτή μια συνηθισμένη εισαγωγή σε σεμινάρια που έχουν περιεχόμενο ανθρωπιστικό αλλά και γενικότερα και εύλογα θα πει κάποιος, προκειμένου να γνωριστούν τα άτομα και να μπορέσουν να λειτουργήσουν ως ομάδα τις επόμενες μέρες. Είναι όμως, ταυτόχρονα, και μια άσκηση αυτογνωσίας και αυτοπαρουσίασης που δε συνηθίζουμε μέσα στη γρήγορη και περίπλοκη καθημερινότητά μας, να μιλήσουμε καθαρά, δηλαδή, για τις επιλογές μας, τα κίνητρα και τις προσδοκίες σε σχέση με την απόφαση που παίρνουμε ν’ ασχοληθούμε ή όχι με κάτι, να κάνουμε ανασκόπηση της προηγούμενης εμπειρίας μας, να φανταστούμε τον εαυτό μας σε μια άλλη κατάσταση, σ’ ένα «σενάριο» μελλοντικό, στο οποίο οι σχέσεις μας, οι απόψεις μας, οι ενέργειές μας θα έχουν επηρεαστεί από τη νέα εμπειρία. Στόχος η αυτοβελτίωση σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο, επιθυμητός αλλά δύσκολος στην πραγμάτωση, είναι σημαντικό να προσδιορίζεται από την αρχή, να θέτονται τα όρια, να γίνεται συνειδητή η ανάληψη μιας δράσης και σαφές το σημείο όπου θέλει κανείς να φτάσει. Αυτό θα είναι και το πρώτο «μάθημα» που έχει άμεση σχέση με τη διδακτική πράξη: η συνειδητότητα για ό,τι πρόκειται να είναι το αντικείμενο και το περιεχόμενο της εκπαίδευσης και η ευθύνη για τη μετάδοση και την αφομοίωσή του από τα άτομα που έχουν έρθει σε μας για την εκπαίδευσή τους. Κι αυτό, με τρόπο απλό, με σύντομες ερωτήσεις στις οποίες η απάντηση δεν είναι δεδομένη και κάποιες φορές μπορεί και να μην υπάρχει ακόμη έτοιμη μέσα στα παιδιά αλλά και στους/στις ενήλικες.

Αυτή την πρώτη μέρα, παρουσιάζουμε και τα σχολεία μας, με μικρά βίντεο και σχολιασμό.

Ευχάριστη η γνωριμία με τα σχολεία των συναδέλφων: εντυπωσιαζόμαστε από το δραστήριο, εξαιρετικά οργανωμένο νηπιαγωγείο στην Κροατία, με τμήματα παραδοσιακών χορών, μουσικής, αγγλικών, «γωνιές» επαγγελμάτων, σχολείο γονέων, πολλή τέχνη, πολλά ευφάνταστα παιχνίδια, οικολογικές δράσεις (φέτος ανακηρύχθηκαν το πρώτο οικολογικό νηπιαγωγείο στη χώρα τους). Οι μαθητές Γυμνασίου της Jana από την Τσεχία βρήκαν έναν έξυπνο τρόπο να παρουσιάσουν ταυτόχρονα την πόλη και το σχολείο τους μέσα από ένα ταινιάκι ανάμεσα στη μυθοπλασία και το ντοκιμαντέρ, δικής τους έμπνευσης και παραγωγής: μια απαγωγή όμορφης κόρης και δυο ικανοί ντεντέκτιβ που αναλαμβάνουν την υπόθεση, περιδιαβαίνουν τους χώρους του σχολείου και όλα τα σημεία ενδιαφέροντος της πόλης τους, δίνοντας την ιστορία και τη σημερινή τους κατάσταση και λειτουργία. Η Lana-Maria από την Εσθονία, καθηγήτρια μουσικής, σε Γυμνάσιο επίσης, παρουσιάζει αποσπάσματα από δραστηριότητες και μαθήματα, ξεναγώντας μας στους χώρους του σχολείου και στις ποικίλες ευκαιρίες όπου η μουσική δίνει το ξεχωριστό της χρώμα και είναι πολλές!
Μέσα από τις παρουσιάσεις, έχουμε την ευκαιρία να συζητήσουμε για τα εκπαιδευτικά συστήματα των χωρών μας.  Διαπιστώνουμε, καταρχάς, κοινά προβλήματα που σχετίζονται με τις μεγάλες κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές αλλαγές των τελευταίων χρόνων στην Ευρώπη αλλά και με τις ιδιαιτερότητες των σημερινών εφήβων και αναγνωρίζουμε τα σημάδια μιας παγκόσμιας κρίσης που έχει επηρεάσει φυσικά την εκπαίδευση σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, ανάλογα και με τη γενικότερη ανάπτυξη της κάθε χώρας και τη θέση της στην Ένωση. Όμως, με σκεπτικισμό, αντιλαμβανόμαστε και τη διαφορετική αντιμετώπιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας με λεπτομέρειες από τα πιο «ανοιχτά» συστήματα σε σχέση με το δικό μας, καθώς, σε μεγάλο βαθμό, οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν, από χρόνια, εντάξει τόσο τις τέχνες όσο και την τεχνολογία στο αναλυτικό πρόγραμμα, με ευρεία διάχυση στα μαθησιακά αντικείμενα, με ολιστική άποψη για τη μάθηση και με συγκεκριμένη στόχευση: την ανάπτυξη ποικίλων δεξιοτήτων που ξεκινούν από την γνωριμία και την πρακτική άσκηση με χειρωνακτικές εργασίες ως την επικοινωνία σε διάφορες περιστάσεις, την εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα, τη σεξουαλική αγωγή, την προώθηση της κριτικής σκέψης και της πρωτοβουλίας, την ενίσχυση και επαναπροσδιορισμό της παράδοσης μέσα από τη μουσική, το χορό, τη διατήρηση των εθίμων, την εμπλοκή των κηδεμόνων στο σχολείο, με σεβασμό στο έργο του/της εκπαιδευτικού και διάθεση συνεργασίας, προς όφελος των παιδιών πάντα. Το Δράμα έρχεται να ενισχύσει αυτές τις πρωτοβουλίες και το σχολικό πρόγραμμα έχει «χώρο» για υιοθέτηση σχετικών τεχνικών που θα δημιουργήσουν πιο ευτυχισμένα παιδιά.

Ασκήσεις γνωριμίας και ενδυνάμωσης της ομάδας θα μας ξεκουράσουν από τη συζήτηση και θα δημιουργήσουν κλίμα οικειότητας. Περιφερόμαστε ελεύθερα στο χώρο, και –με τις οδηγίες της Elena και με την εξαιρετική, χαλαρή και συμμετοχική συμπεριφορά της- δοκιμάζουμε διάφορες κινήσεις, στάσεις, προσομοιώσεις επικοινωνίας: κοιταζόμαστε στο ίδιο ή σε διαφορετικό επίπεδο, χαιρετιόμαστε με παράξενους τρόπους (με το πόδι, τον αγκώνα, την πλάτη), συνδεόμαστε με βάση ένα κοινό χαρακτηριστικό (μαλλιά, χρώμα ρούχων και παπουτσιών), σα να γνωριζόμαστε ή όχι, σα να ντρεπόμαστε, σα να βρίσκουμε ένα φίλο κλπ, κλπ! Η άσκηση που βρίσκουμε πολύ ενδιαφέρουσα κι αμέσως την σκεφτόμαστε στην εφαρμογή της στην αρχή της επόμενης σχολικής χρονιάς είναι η γνωριμία με το χώρο. Η μεγάλη παιδαγωγός Maria Montessori ήταν που ανέδειξε τη σημασία του να νιώθει ένα παιδί ασφαλές και άνετο μέσα στο σχολικό περιβάλλον, ανάγκη που ικανοποιείται μέσα στην ευρύτερη σχολική κοινότητα –συμμαθητές, τάξη, δάσκαλος/α- και σ’ ένα ειδικά προετοιμασμένο περιβάλλον, καθώς κάθε στοιχείο έχει τη δική του θέση και οι δραστηριότητες εκτελούνται με οργανωμένο τρόπο. Έτσι, μια ιδιαίτερη δράση αναπτύσσεται που επεκτείνεται πέρα από τη στοιχειώδη και τυπική γνωριμία με το χώρο (αίθουσες, εργαστήρια, γραφεία, βιβλιοθήκη, τουαλέτες, αυλή, κυλικείο). Ο/η νεοεισερχόμενος/η σ’ ένα χώρο καλείται εδώ να τον αναγνωρίσει – νιώσει με όλες τις αισθήσεις. Μπορεί να μυρίσει, να ακουμπήσει, να ψάξει σε γωνίες, να δει προσεκτικά κάτι, να ψηλαφήσει τα υλικά, να ακούσει – δοκιμάσει – προκαλέσει τους ήχους που παράγονται σε διάφορα σημεία,  να μετακινήσει έπιπλα, να κάνει ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς, να χρησιμοποιήσει, δηλαδή, όλο το σώμα προκειμένου να αποκτήσει μια πλούσια, προσωπική αντίληψη του χώρου και να τον οικειοποιηθεί. Η αίσθηση άνεσης και ασφάλειας γίνεται έτσι πρωταρχική για την ομαλή είσοδο στο σχολείο ή τη νέα χρονιά και σίγουρα, ένας «δικός μου» χώρος με χαλαρώνει αλλά και μ’ ενδιαφέρει περισσότερο να τον φροντίσω και βελτιώσω. Στη βάση αυτής της διαδικασίας βρίσκεται η διαβεβαίωση ότι ο χώρος ανήκει στους ανθρώπους που τον βιώνουν και, όσο πιο ολοκληρωμένο είναι αυτό το βίωμα, τόσο καλύτερη αναμένεται να είναι και η πρόσληψη των ερεθισμάτων που παράγονται – διοχετεύονται μέσα σ’ αυτόν. Η σωματική δραστηριότητα αξιοποιεί ταυτόχρονα την παιδαγωγική αντίληψη που υποστηρίζει την κριτική στάση απέναντι στα στοιχεία του περιβάλλοντος, υλικά ή πνευματικά καθώς και την ανάγκη όλων, των παιδιών και εφήβων ειδικότερα, να κινούνται (πόση απόσταση από το παραδοσιακό μοντέλο ξύλινο καρεκλάκι-θρανίο-έδρα-πίνακας!…). Όταν το σώμα έχει τη δυνατότητα να κινηθεί, είναι ενεργό, συγκεντρωμένο στη δραστηριότητά του και με εξωστρεφή συμπεριφορά σε αντίθεση με τη στατικότητα που –μαζί με το μούδιασμα- οδηγεί συχνά σε δυσφορία, αίσθηση περιορισμού και τάση απόσπασης της προσοχής. Το ενεργό σώμα – υποκείμενο κινείται προς τη γνώση χωρίς αμηχανία και αναστολές. Δεν περιμένει κανείς, φυσικά, θαύματα, ωστόσο, μια τέτοια αποπαθητικοποίηση έχει ενδιαφέρον και με μικρή, σταδιακή αλλαγή στάσης, τα άτομα εξοικειώνονται με το περιβάλλον τους και γίνονται ικανότερα να παρακολουθήσουν και τις περίπλοκες νοητικές δραστηριότητες που περιλαμβάνονται στο αναλυτικό πρόγραμμα. Αρκεί να θυμηθούμε τη δική μας ελευθερία να μετακινούμαστε στο χώρο όταν διδάσκουμε, τα «υπερκινητικά» μας παιδιά που συνεχώς στριφογυρίζουν στις καρέκλες ή ζητάνε να βγουν από την αίθουσα με κάποια δικαιολογία, την τάση να παραβιάζουν τους κανόνες, προκειμένου να προσεγγίσουν μια «απαγορευμένη» μεριά, τα αφηρημένα βλέμματα έξω από το παράθυρο, τα …κοτσιδάκια που πλέκουν τα κορίτσια μεταξύ τους, το τίναγμα από τα θρανία με τον ήχο του κουδουνιού…

Β. ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΚΑΙ Η ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΨΥΧΗ ΜΑΣ

Το να δουλεύει κανείς με το μυαλό και το σώμα ίσως να μην είναι τελικά τίποτε άλλο από το παιχνίδι και το παιδί μέσα μας, το στοιχείο, δηλαδή, εκείνο που μας επιτρέπει να εκφράζουμε συναισθήματα και ανάγκες και να αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας ως δρώντα υποκείμενα με παρελθόν γεμάτο από εμπειρίες, ατομικές και συλλογικές –καθώς και με μελλοντικά οράματα που θέλουμε να πραγματωθούν. Αυτό θα γίνει περισσότερο αντιληπτό μ’ ένα παιχνίδι αυτοβιογραφίας που θα μας οδηγήσει στην παιδική ηλικία και στον «ιερό χώρο» μας, που δεν είναι άλλος από εκείνον που νιώσαμε τον εαυτό μας ασφαλή και ελεύθερο. Καλούμαστε, λοιπόν, να φανταστούμε τον εαυτό μας παιδί να παίζει και να θέλει να το κάνει αυτό. Θα βοηθήσει μια βαλίτσα με υφάσματα ή ό,τι άλλο υλικό μπορεί να λειτουργήσει ως θεατρική σύμβαση για να αναπαραστήσουν τα άτομα την αυτοβιογραφία τους, όπως και η μουσική που ως υπόκρουση χαλαρώνει την ατμόσφαιρα. Καθεμιά «στήσαμε» τις ιστορίες μας, έχοντας την ελευθερία ν’ αλλάξουμε τα σκηνικά και τα κοστούμια μας, να τραγουδάμε ή να βάλουμε άλλους ήχους στο παιχνίδι μας, να κινούμαστε όπως θέλουμε. Στον χρόνο που έχει οριστεί –και που δεν χρειάζεται να είναι πολύς, ολοκληρώνουμε την ιστορία της παιδικής μας ηλικίας με μια ζωγραφιά ή ένα σκίτσο, χωρίς καλλιτεχνικές απαιτήσεις, σημασία έχει η αναπαράσταση της ανάμνησής μας που θα βοηθήσει και στην παρουσίασή της στην ομάδα για τη συζήτηση που ακολουθεί. Γίνονται εκεί φανερές οι καταβολές μας, κι αν θέλει κανείς να επιμείνει στα στοιχεία που παρουσιάζονται μέσα από την «αυτοβιογραφία», μπορεί να αποκτήσει αντίληψη πτυχών του χαρακτήρα και του τρόπου σκέψης των μελών της ομάδας που η τυπική εκπαίδευση δεν επιτρέπει να αποκαλυφθούν.

Μερικές βασικές ερωτήσεις – βήματα της αυτοβιογραφίας (με προσαρμογή στο περιεχόμενο του σεμιναρίου. Ανάλογα, μπορεί να αξιοποιηθεί με εστίαση σε συγκεκριμένο είδος εμπειρίας – ανάμνησης.)
-Όταν ήμουν παιδί, συνήθιζα να παίζω…..
– Ποιοι ήταν οι «ιεροί» μου χώροι όταν ήμουν παιδί;
(«ιερός χώρος»: εκεί που ένιωθα ασφαλής και ελεύθερος/η)
-Έπαιζα με κάτι που είχε σχέση με τις τέχνες (ζωγραφική, μουσική, χορό, θέατρο);Τι είδους παιχνίδι ήταν αυτό; Πώς ένιωθα;
-Τι χρειαζόμουν ως παιδί για να νιώσω ασφαλής και ελεύθερος/η;
(σε σχέση με το περιβάλλον, το σχολείο, την τάξη μου, τον/την δάσκαλο/α, τον εαυτό μου, τη σχέση μου με την αρχική μου οικογένεια)

2η ΜΕΡΑ
ΤΡΙΤΗ 28/1

Το μάθημα της ημέρας συμπυκνώνεται στην παρακάτω φράση:
«Χρησιμοποιώντας το δράμα και τις τεχνικές του στην εκπαίδευση, δουλεύουμε με τα βασικά: τις ανάγκες, τις επιθυμίες των ατόμων, τη διάθεσή τους». Αυτή η αρχή βρίσκεται στη βάση της λογικής του Δράματος, εν γένει, πιθανόν και της γένεσής του, όταν οι άνθρωποι θέλησαν να εκφράσουν τον εσώτερο εαυτό τους μ’ έναν τρόπο που θα τους επέτρεπε να τον αντικειμενοποιήσουν και μέσα από την παράσταση, να εστιάσουν στις βαθύτερες ανησυχίες τους, να επεξεργαστούν λύσεις, να «λυτρωθούν». Καθώς είναι μια κοινωνική μορφή τέχνης που ασχολείται με το πώς οι άνθρωποι σχετίζονται με τον κόσμο που ζούνε, πώς τα άτομα αλληλεπιδρούν στις μεταξύ τους σχέσεις και ευρύτερα στην κοινωνία, επιχειρεί να απαντήσει στο θεμελιώδη ερωτήματα που αφορούν το άτομο και την ερμηνεία και το νόημα του κόσμου, με τεχνικές που βασίζονται στη βιωματική εμπειρία στη συνειδητότητα, στην ανάγκη εξεύρεσης λύσεων. Μέσα από τον αυτοσχεδιασμό, την αναπαράσταση και το θεατρικό παιχνίδι, το εκπαιδευτικό Δράμα δημιουργεί συνθήκες απελευθέρωσης, χαράς, επικοινωνίας που δίνουν τη δυνατότητα στο παιδί να αυτενεργήσει και να παρέμβει στην πραγματικότητά του, αλλάζοντάς την μέσα από τη σύμβαση του θεάτρου. Με αφόρμηση μια αισθητή διατάραξη των ανθρώπινων σχέσεων, ένα πρόβλημα, το οποίο δημιουργεί ένταση και ταυτόχρονα ανάγκη για λύση της έντασης, μέσα από τη δράση, δημιουργείται κίνητρο και ανάγκη για μάθηση. Όσοι/ες συμμετέχουν καλούνται μέσα από τους ρόλους τους να ενεργοποιήσουν τη φαντασία αλλά και την κρίση τους, για να πάρουν αποφάσεις και να οδηγηθούν σε λύσεις. Μέσα από την ακολουθία των δράσεων αυτών επιτυγχάνεται όχι μόνο η δημιουργία βιωματικής εμπειρίας αλλά και η συνειδητοποίηση των συνεπειών της, γεγονός που οδηγεί στη μάθηση.

Η ομάδα θα κληθεί στην αρχή να παίξει, να χαλαρώσει, να γνωριστεί, να οικειωθούν τα μέλη της ώστε πιο εύκολα να ξεπεράσουν τις αναστολές τους και να συμμετέχουν στα όσα βιωματικά ακολουθήσουν. Ασκήσεις ή παιχνίδια γνωριμίας, που δεν περιορίζονται στην αρχική συνάντηση, καθώς κάθε φορά ανανεώνεται η διάθεση και η οικειότητα αυξάνεται:
– κινούμαστε ελεύθερα στο χώρο υπό τον ήχο μουσικής και όταν δίνεται η οδηγία, δημιουργούμε με τα χέρια μας μια στέγη, κάτω από την οποία πρέπει να σταθεί ένας/μία καλεσμένος/η.
– Δημιουργούμε μια μικρή θεατρική παράσταση: ένα άτομο από την ομάδα θα είναι η πρώτος/η ηθοποιός. Κάτι υποδύεται και οι υπόλοιπες συνεννοούνται για το τι είναι. Στη συνέχεια μία μία συμπληρώνουμε το σενάριο που εξελίσσεται απρόβλεπτα, πότε με σοβαρό και πότε με αστείο τρόπο. Δίνουμε τίτλο στην παγωμένη εικόνα που δημιουργείται και με κίνηση, παρουσιάζουμε μια μικρή σκηνή. Η Elena μας ζητάει να προσθέσουμε μια «σύγκρουση» που είναι βασικό στοιχείο της δραματικής δοκιμής.
– Συνεχίζουμε με τη γλύπτρια και το γλυπτό: κάποια καλείται να παραμείνει ακίνητη και άβουλη. Θα είναι το υλικό με το οποίο η «Γλύπτρια», θα δημιουργήσει ένα άγαλμα, προκαλώντας με μικρές διορθωτικές κινήσεις ό,τι μετατροπή θέλει. Οι υπόλοιπες προτείνουν τίτλο, βλέποντας διαδοχικά όλα τα «γλυπτά», η «Γλύπτρια» τελευταία θ’ ανακοινώσει τον δικό της τίτλο. Η δράση εμπλουτίζεται με εργασία πάνω σε περισσότερα «υλικά» και πιο περίπλοκες συνθέσεις. Με παλαμάκι-κλακέτα, ανανεώνεται η «έκθεση» μ’ ένα νέο «γλυπτό» κάθε φορά. Είναι μια ευρέως χρησιμοποιούμενη δράση, καθώς εύκολα και χωρίς κανένα υλικό πέρα από το σώμα, αξιοποιεί τη φαντασία και τη δημιουργικότητα, ενώ η εμπιστοσύνη αναπτύσσεται με την «παραίτηση» στα χέρια του/της γλύπτη/τριας και την προσοχή που πρέπει ο/η τελευταίος/α να δείξει. Επιπλέον, το συγκεκριμένο βιωματικό παιχνίδι έχει μεγάλες δυνατότητες προσαρμογής: τα «γλυπτά» μπορεί να σχετίζονται με ένα συναίσθημα ή μια μνήμη, έναν ήχο, ένα τραγούδι, μια μουσική, μια ιστορία ανάμεσα στο δημιουργό και το έργο του, η Λογοτεχνία,δε, προσφέρεται για εφαρμογή, με εικόνες από τα κείμενα και με επέκταση, παρεμβαίνοντας οι δημιουργοί στους χαρακτήρες, την πλοκή, την αλλαγή της δράσης ή το τέλος του κειμένου.

Η έννοια της εισαγωγής μιας σύγκρουσης στα «σενάρια» που δημιουργούνται δίνει την ευκαιρία να προσεγγίσουμε ένα ιδιαίτερο είδος θεάτρου που μπορεί να γίνει ένα σημαντικό παιδαγωγικό εργαλείο, αυτό που ο επινόησε τη δεκαετία του ’60 στη Βραζιλία ως Θέατρο του Καταπιεσμένου. Με διάδοση έκτοτε σε ολόκληρο τον κόσμο, πρόκειται για ένα θέατρο συμμετοχικό που αντλεί τη θεματολογία του από τη σύγχρονη καθημερινότητα μέσα στην οποία τα άτομα βιώνουν συχνά συγκρούσεις και νιώθουν καταπιεσμένα –με ή χωρίς εισαγωγικά- ανασφαλή και ανήμπορα. Στόχος του έργου και απεύθυνση των θεατρικών χαρακτήρων είναι οι ίδιοι οι θεατές, προκειμένου να αφυπνιστούν, να αντιδράσουν, να σταθούν κριτικά απέναντι σε όσα συμβαίνουν επί σκηνής, να αναλάβουν δράση, αναγνωρίζοντας τον εαυτό τους μέσα στη θεατρική σύμβαση και καλούμενοι/ες να εντοπίσουν τη δική τους καταπίεση και να την ξεπεράσουν. Είναι μια δοκιμή «εξέγερσης» που προσφέρει τη δυνατότητα να διερευνηθούν οι πιθανές λύσεις των προσωπικών και κοινωνικών προβλημάτων, μια άσκηση προετοιμασίας για τις πραγματικές συγκρούσεις που τα άτομα καλούνται να διαχειριστούν, σε επίπεδο διαπροσωπικών σχέσεων, κοινωνικών υποχρεώσεων και συμβάσεων, πολιτικών επιλογών, οδηγώντας τα στην κοινωνική και πολιτική χειραφέτηση.

Αντλώντας έμπνευση και ιδέες από τον Bertold Brecht και τον μεγάλο παιδαγωγό συμπατριώτη του Paulo Freire και το έργο του Η Παιδαγωγική των Καταπιεσμένων, ο  Augusto Boal σχεδίασε ένα θέατρο που βασίζεται στο διάλογο και την αλληλεπίδραση ανάμεσα στο κοινό και τους ηθοποιούς που συνδημιουργούν την παράσταση, είτε πρόκειται για θέατρο ενηλίκων είτε για θέατρο που απευθύνεται σε παιδιά και νέους. Χωρίς να προϋποθέτει ιδιαίτερες δεξιότητες ή το ιδιαίτερο θεατρικό γλωσσικό ιδίωμα, προσφέρει τη δυνατότητα απεικόνισης της σκέψης και του προβληματισμού μέσω μιας συγκεκριμένης παράστασης που στοχεύει να ενεργοποιήσει την ικανότητα όλων μας για δράση ώστε να ξεπεράσουμε αυτό που βιώνουμε ως καταπίεση. Στη μορφή του Θεάτρου του Καταπιεσμένου που λέγεται Θέατρο Forum, το κοινό θα προσπαθήσει να επιφέρει βελτιώσεις στην κατάσταση που αναπαρίσταται, συμμετέχοντας ενεργά, είτε με διατύπωση μιας πρότασης για δράση είτε το ίδιο παρουσιάζοντας τις ιδέες του πάνω στη σκηνή. Αυτός ακριβώς ο διαλεκτικός χαρακτήρας της παράστασης «με έναν τρόπο που θυμίζει τη σωκρατική μέθοδο αναζήτησης της αλήθειας» δίνει τη δυνατότητα να εξεταστούν διαφορετικά ή και συγκρουόμενα επιχειρήματα, χωρίς να είναι βέβαιη μια συγκεκριμένη «ορθή» στάση, αντιθέτως, προκειμένου να αναδειχτούν οι διαφορετικές οπτικές και πάνω της μίας εναλλακτικής λύσης.

Ως παιδαγωγικό εργαλείο, καθίσταται έτσι πολύτιμο σε πολλαπλά επίπεδα:
– δίνει τη δυνατότητα στο παιδικό και εφηβικό κοινό να παρουσιάσει τις σκέψεις του και να αναπτύξει επιχειρηματολογία,
– βγάζει από την αμηχανία και την αφάνεια προτάσεις που τα ίδια τα άτομα μπορεί να «λογοκρίνουν» ως μη αποδεκτές από το κοινωνικό περιβάλλον,
– αποκαλύπτει το γεγονός ότι όλες/οι βιώνουν συχνά και με διαφορετικό τρόπο την καταπίεση στην καθημερινότητά τους,
– (προσ)καλεί σε δράση, καθώς η ίδια η τεχνική αφήνει μια αίσθηση ατέλειας που θα ολοκληρωθεί στη βαθμιαία αφύπνιση των ατόμων που –ενσυνείδητα- θα αναζητήσουν την αλλαγή στην πραγματικότητά τους.
Στον προσωπικό του ιστότοπο, στο άρθρο Το Θέατρο των Καταπιεσμένων του Augusto Boal: τόπος αλλαγών κι ανταλλαγών στη ζωή και στην τέχνη, ο πανεπιστημιακός Θοδωρής Γραμματάς αναλύει με λεπτομέρειες τη λογική και τις βασικές μορφές του Θεάτρου του Καταπιεσμένου κι αξίζει να διαβαστεί, καθώς πολλές από αυτές μπορούν να υλοποιηθούν εύκολα στην τάξη και με εφαρμογή σε πολλαπλά αντικείμενα και παιδαγωγικές περιστάσεις: Ιστορία, Λογοτεχνία, Κοινωνιολογία, Θρησκευτικά, θεματικές ενότητες του μαθήματος της Γλώσσας, ζητήματα ηθικής που άπτονται των Θετικών Επιστημών, Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Σεξουαλική Αγωγή, Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα κ.ά. προσφέρουν άφθονο υλικό για παραστάσεις Θεάτρου του Καταπιεσμένου, ανανεώνοντας το ενδιαφέρον των παιδιών και δίνοντάς τους μια ανάσα σ’ έναν δύσκολο καιρό που η καταπίεση, φανερή ή λανθάνουσα, τείνει να γίνει κυρίαρχο βίωμα – βρόγχος των ανθρώπων…
Ολόκληρο το άρθρο εδώ:
http://theodoregrammatas.com/el/%CF%84%CE%BF-%CE%B8%CE%B5%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%BF-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%B1%CF%80%CE%B9%CE%B5%CF%83%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CF%89%CE%BD-toy-augusto-boal%CF%84%CE%BF%CF%80%CE%BF%CF%83/

Περισσότερο υλικό για το Θέατρο του Καταπιεσμένου στην Ελλάδα και πληροφορίες για παραστάσεις, θα βρείτε στον σχετικό ιστότοπο:
https://theatreoftheoppressedgreece.wordpress.com/

όπως και στο πολύ καλό ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΔΙΚΤΥΟ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ στον ιστότοπό του, μαζί με άλλο πλούσιο υλικό για την εφαρμογή του Δράματος στην εκπαίδευση:
http://theatroedu.gr/

Επίσης, στην ενότητα DRAMA AS AN EDUCATIONAL TOOL, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΑΣ, ένα παράδειγμα εφαρμογής του θεάτρου Forum στην εκπαίδευση, για τη διαχείριση του σχολικού εκφοβισμού και της βίας

3η ΜΕΡΑ
ΤΕΤΑΡΤΗ 29/1

 Η 3^η μέρα είναι αφιερωμένη στη σχέση Δράματος και αφήγησης καθώς και στην επίδραση του Δράματος στην παραγωγή γραπτού λόγου. Ξεκινώντας από την αναφορά στην ιστορία της Σεχραζάτ που αφηγείται 1001 ολόκληρες νύχτες για να σώσει τη ζωή της, συνειδητοποιούμε ότι δεν είναι παρά μια αλληγορία για να ειπωθεί κάτι πολύ βασικό: η αφήγηση, προφορική ή γραπτή είναι απαραίτητη για να επιβιώσουμε! Αφηγούμαστε μικρά και μεγάλα επεισόδια της ζωής μας, παρουσιάζουμε τον εαυτό μας μέσα από μικροϊστορίες, διερευνούμε τις σχέσεις μας μέσα από αφηγήσεις συναισθηματικά επενδυμένες, αφηγούμαστε και στο σχολείο, ιδιαίτερα στα μαθήματα που σχετίζονται με τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες. Γίνεται έτσι η αφήγηση ζωτικό στοιχείο της ύπαρξής μας, είτε είμαστε τα υποκείμενα είτε είμαστε το κοινό μιας αφηγηματικής πράξης, ενός άλλου υποκειμένου…
Η συνάντηση εξελίσσεται με μεγάλο ενδιαφέρον τόσο για τις ίδιες τις δράσεις στις οποίες συμμετέχουμε όσο και για το θεωρητικό υπόβαθρο που αναλύεται από την Elena και που θα παρουσιαστεί εδώ, στην ενότητα DRAMA AS AN EDUCATIONAL TOOL, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΑΣ με πολύτιμο οδηγό το βιβλίο των Patrice Baldwin και Rob John–Inspiring writing through drama – creative approaches to teaching ages 7-16-Continuum International Pub. Group (2012) και που μας στάλθηκε μαζί με άλλο υλικό ως συνέχεια του σεμιναρίου.

Με υλικό από τις σημειώσεις της Elena, παρουσιάζεται εδώ πρώτα μια από τις τεχνικές του εκπαιδευτικού δράματος με στοιχεία δραματοθεραπείας, καθώς καλούμαστε να πάμε πίσω στο παρελθόν για να συλλάβουμε τη μνήμη από την πρώτη ιστορία που θυμόμαστε κι αυτό αποδεικνύεται ένα εγχείρημα με έντονη συναισθηματική φόρτιση για εμάς τις ενήλικες…

• ΤΟ ΝΗΜΑ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ

Όπως ο Enzo Petrini (1981) επεσήμανε: «είναι ακριβώς από τη λαογραφία που πρέπει να αρχίσουμε, σαν από μια πρωταρχική πηγή, εάν θέλουμε να ανακαλύψουμε την έννοια και τη λειτουργία της λογοτεχνίας για τα παιδιά» (σ. 32). Σε αυτή την άσκηση θα εργαστούμε με προσωπικό υλικό από τη λογοτεχνική μας μνήμη. Το “νήμα της μνήμης” αντλεί έμπνευση από μια δραστηριότητα που προτείνεται από την Ana Pelegrín στο βιβλίο της Η Περιπέτεια της Ακρόασης (1984), όπου οι μαθητές πρέπει ν’ ακολουθήσουν μια σειρά από οδηγίες για να “συλλάβουν” τη μνήμη από την πρώτη ιστορία που θυμούνται (Guichot-Muñoz, 2017, σ. 182). Η δραστηριότητα συνίσταται στο να θυμηθούμε μια ιστορία από την παιδική μας ηλικία που μας έχει σημαδέψει  για κάποιο λόγο και μας αρέσει ιδιαίτερα. Δημιουργούμε μια ευχάριστη ατμόσφαιρα, συνοδευόμενη από χαλαρωτική μουσική, με τη μουσικότητα ενός νανουρίσματος.
Πρόκειται για μια αυθόρμητη άσκηση γραφής (“μαθαίνοντας να ρέουμε”), ενθαρρύνοντας τους συμμετέχοντες να αφήσουν τον εαυτό τους να παρασυρθεί στην κατασκευή της “ιστορίας” τους. Μπορούν να επιλέξουν να την συνοδεύσουν με σχέδια, εικόνες που συμπληρώνουν την ιδέα τους.

Παρέχονται μια σειρά οδηγιών που ενεργοποιούν τη γραφή ζητώντας να αξιοποιηθούν τα παρακάτω -ενδεικτικά- στοιχεία:

α) Τίτλος: δεν χρειάζεται να είναι κυριολεκτικός, μπορεί να είναι αυτός που θυμόμαστε, μπορεί να εφευρεθεί.

β) Πρόσωπο: Πώς ήταν ο αφηγητής/η αφηγήτρια; Τι έκανε αυτός/ή; Ποια ήταν η μυρωδιά του/της; Ποιο μέρος του/της σώματός του/της σας άρεσε περισσότερο; Πώς ήταν η φωνή του/ης; Πίστευε την ιστορία;

γ) Κλίμα: τι συναισθήματα θυμάστε; Ποια ήταν η ατμόσφαιρα; Κρύα; Ζεστή? Ποια αντικείμενα υπήρχαν εκεί; Πώς ήταν το δωμάτιο/ο χώρος;

δ) Εικόνες που έρχονται στο μυαλό.

ε) Ιστορία: Πώς ξεκίνησε; Ποιο τμήμα της σας άρεσε περισσότερο; Με ποιο χαρακτήρα ταυτιστήκατε; Ποιος χαρακτήρας ήταν τρομακτικός;

στ) Εκφραστικό επίπεδο: Ρυθμοί, φράσεις, τραγούδια, ονοματοποιία κλπ.που υπήρχαν στην ιστορία.

ζ) Αιτία: Γιατί νομίζετε ότι επιλέξατε αυτή την ιστορία;

Αφού «τραβήξετε» το “νήμα της μνήμης” και καταγράψετε την ιστορία σας, ψάχνετε έναν σύντροφο (κατά προτίμηση κάποιον/α που ξέρει λίγο ή τίποτα) και έχετε μια συζήτηση για την εμπειρία σας. Στη συνέχεια, στην ολομέλεια θα μπορείτε να εξηγήσετε τι έχει αισθανθεί / έζησε ο/η καθένας/καθεμιά και σε τι έχει συντονιστεί με τον/την σύντροφό του/της. Μέσα από αυτή την άσκηση που ξυπνάει αναμνήσεις, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην απόδοση της ιστορίας ως θεραπευτικής διεργασίας και την επίδρασή της στην ψυχολογική ωρίμανση (Bettelheim, 1975), η οποία συνδέεται με τους στόχους της συναισθηματικής εκπαίδευσης. Τα συναισθήματα μεταδίδονται επίσης μεταξύ των συντρόφων, αφού όταν θυμούνται τις ίδιες τις ιστορίες, ανακαλούν «τις προτιμήσεις και τα ενδιαφέροντά τους, αλλά κυρίως τους φόβους τους» (Breitmeier, 2003, σ. 9). Ως εκ τούτου, μία από τις συγκεκριμένες ικανότητες που δουλεύουν τα άτομα μ’ αυτή τη δραστηριότητα είναι η ενσωμάτωση παιδαγωγικού προβληματισμού και η τοποθέτηση των εμπειριών σε συγκεκριμένο εννοιολογικό πλαίσιο. Η μεθοδολογία επηρεάζεται από τις έννοιες της ενεργητικής, εποικοδομητικής και κοινωνικής μάθησης, αφού αυτή δίνει έμφαση στην προσωπική αντίληψη ή την εμπειρία ενός ατόμου.

Να και δύο άλλες τεχνικές, εύκολα και άμεσα εφαρμόσιμες στο μάθημα της Λογοτεχνίας:

Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΙΧΟ

• Με υλικό από γνωστά παραμύθια, όπως
  Η Μικρή Γοργόνα
  Η πριγκίπισσα και το ρεβυθάκι
  Η Χιονάτη
  Η Ωραία Κοιμωμένη
  Η Σταχτοπούτα
  Τα κόκκινα παπούτσια
  Το ασχημόπαπο
• ή με υλικό από οποιοδήποτε λογοτεχνικό κείμενο, ακόμη και για να  σκιαγραφηθεί ένα χαρακτηριστικό πρόσωπο στην Ιστορία ή ένας ανθρώπινος τύπος στην Κοινωνιολογία.
  Αυτή η τεχνική επιτρέπει στα παιδιά να γράφουν τι θέλουν να γνωρίζουν για οποιοδήποτε χαρακτήρα σε οποιοδήποτε σημείο ενός έργου ή να γράφουν τα γενικά χαρακτηριστικά και τις εντυπώσεις τους από έναν χαρακτήρα. Τα παιδιά θα μπορούσαν να έχουν πολλά φύλλα εργασίας, ένα για κάθε χαρακτήρα. Μπορούν επίσης να τα χρησιμοποιήσουν για να γράψουν τι θέλουν να ανακαλύψουν στην πλοκή σχετικά με τον χαρακτήρα τους.
  Εξυπηρετεί επίσης για να χωρίσει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις ενέργειες ενός χαρακτήρα (που φυσικά, σχετίζονται). Είναι ενδιαφέρον να τα εξετάσουμε ξεχωριστά και στη συνέχεια να τα ενώσουμε με βέλη για να καταλάβουμε πώς το ένα στοιχείο επηρεάζει το άλλο. Εργαζόμαστε πάνω στα εξής:

Σκέψεις
Συναισθήματα
Ενέργειες
Αυτό που ξέρω …
Αυτό που νομίζω ότι ξέρω …
Τι θέλω να ξέρω…

Η τεχνική μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ετοιμαστεί ένας μονόλογος του χαρακτήρα, με την οδηγία: «Αφού απαντήσετε σε αυτές τις ερωτήσεις, πρέπει να γράψετε έναν μονόλογο σχετικά με τον χαρακτήρα, μακριά από τη σύμβαση του παραμυθιού/πλοκή του κειμένου».

• Η ΣΗΡΑΓΓΑ (ΤΟ ΤΟΥΝΕΛ) ΤΩΝ ΣΚΕΨΕΩΝ ή
  Ο ΔΙΑΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ
  

Αυτή η δραστηριότητα εμπνέεται από δύο συγγραφείς που αποτελούν πυλώνες στον τομέα της θεατρικής εκπαίδευσης: τον Augusto Boal και την Patrice Baldwin. Αρχικά, ο Augusto Boal (1931-2009) είναι ο πατέρας του Θεάτρου του Καταπιεσμένου και ως εκ τούτου ο ιδρυτής ενός ρεύματος που ενώνει τη δραματοποίηση με κοινωνικά και εκπαιδευτικά προβλήματα (ακολουθώντας τα ίχνη του Paulo Freire), χρησιμοποιώντας τεχνικές που συγκέντρωσε σε βιβλία όπως Παιχνίδι για ηθοποιούς και μη ηθοποιούς (2001). Η Patrice Baldwin ήταν Πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Δραματικής και Θεατρικής Εκπαίδευσης (IDEA) και του Εθνικού Δράματος, του κύριου φορέα για θεατροπαιδαγωγούς στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η μεθοδολογία της αναπτύσσεται  στο έργο της Δράμα για την εκπαίδευση, με τη θεωρία να υλοποιείται στο έργο της Εφαρμογή του Δράματος στην Εκπαίδευση (Morata, 2014). Και οι δύο συντάκτες προτείνουν μέσω συλλογικών δραστηριοτήτων ένα είδος άσκησης που ενθαρρύνει τη διατύπωση απόψεων, τη γνώση των αντιφάσεων ενός χαρακτήρα, την ενσυναίσθηση, τη δέσμευση για μια επιλογή. Μία από τις σχετικές στρατηγικές που αναπτύσσουν είναι Ο Διάδρομος της Συνείδησης (στην περίπτωση του Baldwin) ή Η Σήραγγα (Το Τούνελ) των Σκέψεων (σύμφωνα με τις θεωρίες του Θεάτρου του Καταπιεσμένου). Με βάση αυτές τις τεχνικές αναπτύσσεται η ακόλουθη δραστηριότητα:
– Ο δάσκαλος διαβάζει μια σύντομη ιστορία (ή ένα απόσπασμα) που φαίνεται ότι είναι σημαντική επειδή εκδηλώνεται μια συγκρουσιακή κατάσταση ενός χαρακτήρα. Στην περίπτωσή μας διαβάζουμε την ιστορία Ο Βάτραχος που ήθελε να γίνει αυθεντικός βάτραχος, μια μικροϊστορία, σαν μύθος, από τον Ουρουγουανό συγγραφέα Augusto Monterroso. Αυτή η ιστορία μιλάει για έναν βάτραχο που προσπαθεί να είναι “αυθεντικός”, βλέποντας τον εαυτό του μέσα από τις προτιμήσεις των άλλων, με μοιραίες συνέπειες που προκαλούν την αλλοτρίωση της ύπαρξής του. Ο δάσκαλος, μετά την ανάγνωση, παγώνει μια στιγμή της ιστορίας, στιγμή που διαβάζεται ή δραματοποιείται (πριν από μια ουσιαστική απόφαση του χαρακτήρα, για παράδειγμα) και καλεί τους μαθητές να γίνουν “οι φωνές του νου του χαρακτήρα, σα να μιλάει δυνατά η συνείδησή του για λογαριασμό του “(Baldwin, 2014, σελ. 149). Αυτός ο τύπος δραστηριότητας επιτρέπει στα παιδιά να “προετοιμάσουν”, σε μια κατάσταση προσομοίωσης, πιθανές καταστάσεις τις οποίες πρέπει να αντιμετωπίσουν στην πραγματική ζωή. Ταυτόχρονα, με κάποιο τρόπο, εξωτερικεύουν εκείνο τον «εσωτερικό λόγο» για τον οποίο μίλησε ο Vygotsky και προωθούν τη χρήση της γλώσσας ως μέσου επίλυσης προβλημάτων.

Και η ιστορία για εφαρμογή…

Ο βάτραχος που ήθελε να είναι ένας αληθινός βάτραχος
Η ιστορία βασίζεται πάνω σ’ ένα μύθο του Λαφονταίν που, χωρίς να είναι ο ίδιος παιδαγωγός, οι ιστορίες του είναι βαθύτατα συμβολικές και παιδαγωγικές.
Υπήρχε κάποτε ένας θηλυκός βάτραχος που ήθελε να είναι ένας πραγματικός βάτραχος και κάθε μέρα αγωνιζόταν να είναι έτσι. Στην αρχή, αγόρασε έναν καθρέφτη στον οποίο κοιταζόταν για ώρες ελπίζοντας να δει την επιθυμητή γνησιότητά της. Μερικές φορές σκέφτηκε ότι την βρήκε και μερικές φορές όχι, ανάλογα με τη διάθεση εκείνης της ημέρας ή της ώρας, μέχρι που κουράστηκε απ’ αυτό και έβαλε τον καθρέφτη μακριά, σ’ έναν κορμό.
Τελικά, σκέφτηκε ότι ο μόνος τρόπος για να βεβαιωθεί κανείς για τη δική του/της αξία ήταν μέσα από τη γνώμη των άλλων και άρχισε να φτιάχνει τα μαλλιά της και να ντύνεται ή να γδύνεται (όταν δεν είχε άλλη επιλογή), για να δει αν οι άλλοι/ες την ενέκριναν, αναγνωρίζοντας έτσι ότι ήταν ένας πραγματικός βάτραχος.
Μια μέρα παρατήρησε ότι αυτό που θαυμάζονταν περισσότερο σ ‘αυτήν ήταν το σώμα της, ειδικά τα πόδια της κι έτσι άρχισε να κάνει καθίσματα και άλματα για να έχει καλύτερα πόδια και αισθάνθηκε ότι όλοι την χειροκροτούσαν.
Και έτσι συνέχισε να πιέζει τον εαυτό της όλο και πιο σκληρά και ήταν πρόθυμη να φτάσει οπουδήποτε για να κάνει τους άλλους να την θεωρήσουν ως πραγματικό βάτραχο. Άφησε μάλιστα τους άλλους να καταβροχθίσουν τα πόδια της κι ενώ οι άλλοι το έκαναν, ήταν ακόμα σε θέση να τους ακούσει με πικρία όταν είπαν: «Εξαιρετικός βάτραχος. Έχει γεύση κοτόπουλου!»

STORYBOARD

Είναι ένα απλό εικονογραφημένο σενάριο που χρησιμεύει για να αντανακλά, να συνοψίζει και να καταγράφει το δραματικό κομμάτι σε μια σειρά εικόνων (όπως σ’ ένα graphic novel). Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για να δημιουργηθούν παγωμένες εικόνες σε μια δραστηριότητα με δραματοποίηση. Η προσθήκη τίτλων και υπομνημάτων βοηθά τον/την μαθητή/τρια να συνθέσει την πλοκή και να συνοψίσει όλα όσα συμβαίνουν, σε μια εικόνα, σε μια πρόταση.

4η ΜΕΡΑ
ΠΕΜΠΤΗ 30/1

Η τέταρτη μέρα είναι αφιερωμένη στη μουσική.

Η Alicia Carrasco έχει προετοιμάσει το χώρο με στρωματάκια στο πάτωμα, ξυλόφωνα και μικρά κρουστά, η ίδια καθισμένη οκλαδόν, μας υποδέχεται με μουσική. Στην αρχή δεν υπάρχει κανένα λεκτικό σήμα, μας χαιρετά με ελάχιστες εκφράσεις και χαμόγελα και μας καλεί να «ενταχθούμε» στο μουσικό κομμάτι που παίζει, μπορούμε να κάνουμε ήχους μ’ όποιον τρόπο θέλουμε, με τα όργανα ή τη φωνή, οτιδήποτε για να «χαιρετηθούμε» μουσικά! Δεν απευθύνεται σε καμιά μας συγκεκριμένα, η μία πρέπει ν’ακούσει την άλλη, για ένα ευχάριστο αποτέλεσμα και να που συμβαίνει! Η  Alicia, εκτός από μουσικός, είναι και μουσικοθεραπεύτρια και η παρέμβασή της σ’ αυτό το σεμινάριο δίνει μια άλλη αίσθηση στην ομάδα που «γνωρίζεται» τώρα αλλιώς. Ο αυτοσχεδιασμός είναι βασικό εργαλείο στη δουλειά της και σήμερα θα μας δώσει ένα παράδειγμα για το πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη μουσική στη δουλειά μας, προκειμένου να συμπεριλάβουμε ιδέες και νοήματα απευθυνόμενες στο πολύμορφο μαθητικό κοινό, μέσα από μια γλώσσα κοινή.

Η μουσική είναι εντελώς συνυφασμένη με τη ζωή μας. Παρέχει την εστίαση ή το …soundtrack σε αμέτρητες κοινωνικές καταστάσεις και μπορεί επίσης να προσφέρει καταφύγιο ή παρηγοριά σε ιδιωτικές στιγμές. Ο καθένας την προσεγγίζει με τον δικό τρόπο ενώ αποτελεί σημαντικό μέρος της ανάπτυξης και της διατήρησης της ταυτότητας πολλών ανθρώπων, δεδομένου, ιδίως, ότι διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στη σύγχρονη κοινωνία (MacDonald et al., 2002).
Οι ισχυρές κοινωνικές δεξιότητες είναι ζωτικής σημασίας για μια πετυχημένη ζωή. Οι κοινωνικές δεξιότητες μπορούν να επηρεάσουν την ακαδημαϊκή επιτυχία, τις σχέσεις με τους/τις συνομήλικους/ες, τις οικογενειακές σχέσεις, την απασχόληση, τις εξωσχολικές ή ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Άμεσα γίνεται κατανοητό ότι τα παιδιά και οι έφηβοι που παρουσιάζουν ακαδημαϊκά, κοινωνικά και συμπεριφορικά ελλείμματα διατρέχουν κίνδυνο -τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα-  για αρνητικά κοινωνικά και ακαδημαϊκά αποτελέσματα.
Επειδή η μουσική είναι εγγενώς κοινωνική δραστηριότητα, μια τάξη μουσικής είναι ιδανικός χώρος για να βοηθήσει τους μαθητές να αναπτύξουν ή να βελτιώσουν ζωτικές κοινωνικές δεξιότητες.

Τι είναι η Μουσικοθεραπεία; Η Mουσικοθεραπεία (Music Therapy) υπάγεται στις Θεραπείες μέσω Τέχνης. Είναι η επιστημονικά τεκμηριωμένη θεραπευτική παρέμβαση που αξιοποιεί το δημιουργικό δυναμικό του ανθρώπου και την έμφυτη ικανότητα του για μουσική έκφραση και επικοινωνία. Στόχοι της μουσικοθεραπείας είναι η βελτίωση της συναισθηματικής, σωματικής, κοινωνικής και πνευματικής κατάστασης του ατόμου και η αναβάθμιση της ποιότητας ζωής του. Πραγματοποιείται μόνο από εξειδικευμένο μουσικοθεραπευτή που έχει εκπαιδευτεί σε μεταπτυχιακό πρόγραμμα μουσικοθεραπείας. Για τη συμμετοχή ενός ατόμου στη μουσικοθεραπεία δεν είναι απαραίτητη η οποιαδήποτε γνώση μουσικής ή μουσικού οργάνου. Η ελεύθερη μουσική-δημιουργική έκφραση μέσω δραστηριοτήτων όπως: ο αυτοσχεδιασμός με μουσικά όργανα, το τραγούδι, η δημιουργία στίχων και τραγουδιών, καθώς και η μουσική ακρόαση -πάντα με την υποστήριξη του μουσικοθεραπευτή – συντελούν στην επίτευξη των εξατομικευμένων στόχων. Σε ποιους απευθύνεται; Σε όλες/όλους: ειδικά (αν και δεν καλύπτονται όλες οι περιπτώσεις) σε παιδιά και νέους με ήπιες ή σοβαρότερες δυσκολίες και αναπηρίες όπως: Νοητική, Κινητική ή Αισθητηριακή Αναπηρία Προβλήματα ή Απουσία Λόγου Ειδικές Αναπτυξιακές Μαθησιακές Διαταραχές (δυσλεξία, δυσγραφία, δυσαριθμησία) Συναισθηματικές ή Αγχώδεις Διαταραχές που μπορεί να παρουσιάζουν: Δυσκολία συγκέντρωσης, Χαμηλή αυτοεκτίμηση, Τάση για απομόνωση, Υπερβολικό Άγχος, Φοβίες, Διαταραχές συμπεριφοράς κ.α. Διάχυτη Αναπτυξιακή Διαταραχή (ΔΑΔ: Αυτισμό, Σύνδρομο Asperger) Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) Σύνδρομο Down και άλλα Σύνδρομα Εγκεφαλική Παράλυση Αναπηρίες που προκλήθηκαν από Σοβαρά Ατυχήματα Πολλαπλές Αναπηρίες κ.ά. Ποιοι είναι οι στόχοι και τα αποτελέσματα της Μουσικοθεραπείας; -Με την υποστήριξη του μουσικοθεραπευτή, το παιδί ή ο νέος:   -Εκφράζει συγκινησιακές εντάσεις με δημιουργικό τρόπο και καταφέρνει να τις αποφορτίσει και να τις διαχειριστεί. -Συνειδητοποιεί και επεξεργάζεται βαθύτερα συναισθήματα, δυσκολίες, ανησυχίες και επιθυμίες του. -Βελτιώνει την ικανότητά του να επικεντρώνει την προσοχή του, να συγκεντρώνεται και να αλληλεπιδρά. -Αναπτύσσει τις επικοινωνιακές και κοινωνικές δεξιότητές του. -Ανακαλύπτει, εξελίσσει και αξιοποιεί την έμφυτη δημιουργική του ικανότητα. -Μειώνει το άγχος του, οργανώνει τη σκέψη και δομεί τον λόγο του. -Εισπράττει χαρά και ικανοποίηση, ενισχύει την αυτοεκτίμησή του και αναβαθμίζει την ποιότητα ζωής του. -Μαθαίνει να βάζει προτεραιότητες και να κάνει επιλογές. -Χαλαρώνει και αποκτά μεγαλύτερη ενέργεια και όρεξη για δραστηριότητες ή μαθήματα που ακολουθούν. -Βελτιώνει τη μακροπρόθεσμη και βραχυπρόθεσμη μνήμη του κ.ά.

Μας περιμένουν πρωτότυπες δράσεις γύρω από τον άξονα του ήχου και της μουσικής που μπορεί να λειτουργήσει ποικιλότροπα:
– Χαιρετιόμαστε με ήχους που παράγουμε με το σώμα, παλαμάκια, χτυπήματα σε διάφορα σημεία, σφυρίγματα, οτιδήποτε. Σε κύκλο και με κίνηση μέσα στο χώρο, αναζητώντας διαφορετικό άτομο σε κάθε αλληλεπίδραση, καλούμαστε ν’ ανταποκριθούμε σε κάθε χαιρετισμό και να απευθύνουμε τον δικό μας. Η πρωτοτυπία και τα γέλια περισσεύουν!
– Ακρόαση του περιβάλλοντος και των ήχων του με κλειστά μάτια. Μέσα στη σχολική τάξη, δεκάδες ήχοι παράγονται κάθε λεπτό, η φωνή κυριαρχεί –ή προσπαθεί να κυριαρχήσει- οι εξωτερικοί ήχοι παραβλέπονται ή είναι απλώς ενοχλητικοί, τα σώματα και τα αντικείμενα αλληλεπιδρούν ηχητικά και ίσως ποτέ δεν έχουμε σκεφτεί να το εκμεταλλευτούμε για να κάνουμε το κλίμα καλύτερο. Αυτή η εστίαση στο περιβάλλον είναι μια καλή άσκηση για να αυξήσουμε και την προσοχή μας στους/στις άλλους/ες όταν μιλούν, να περάσουμε δηλαδή στην ενεργητική ακρόαση, ως βασικό μέσο για μια πετυχημένη διαπροσωπική επικοινωνία.
– Κινούμαστε –υπό τον ήχο μουσικής – σε ζευγάρια, ενωμένες μ’ ένα χρωματιστό μολύβι που προσπαθούμε να κρατήσουμε με ένα δάχτυλο ανάμεσά μας. Συνδεόμαστε τρεις και μετά όλος ο κύκλος, κοιταζόμαστε στα μάτια και στα χέρια μας για να συντονίσουμε την κίνηση, το σώμα ακολουθεί ολόκληρο, σκύβουμε, τεντωνόμαστε, στρίβουμε, οτιδήποτε για να μην χάσουμε την ενότητα! Δεν χρειάζεται τίποτε άλλο, συγκεντρώνεσαι στη μουσική και στη δημιουργία της κοινής εμπειρίας.
– Κινούμαστε σε ζευγάρια, η μία με κλειστά μάτια, η άλλη να την καθοδηγεί χαλαρά, ακουμπώντας στην πλάτη της, προστατεύοντάς την και οδηγώντας την με ασφάλεια μέσα στο χώρο, προκαλώντας ταυτόχρονα μια απαλή χορευτική κίνηση. Αλλάζουμε θέσεις και συνεχίζουμε. Όσο περισσότερο αφηνόμαστε στην προστασία των χεριών που μας καθοδηγούν, όσο περισσότερη εμπιστοσύνη νιώθουμε, όσο μεγαλύτερη ευθύνη για εκείνη που καθοδηγούμε, τόσο πιο ευχάριστα νιώθουμε.

Στόχος είναι η κατανόηση ότι ως εκπαιδευτικοί είναι απαραίτητο να ακούμε με ευαισθησία και να καθοδηγούμε με ασφάλεια στην προσωπική έκφραση και στο ξεπέρασμα μιας ντροπαλότητας που λειτουργεί ως αυτοπεριορισμός σ’ ένα μη ασφαλές περιβάλλον ακρόασης, αφού κανείς δε μ’ ακούει, γιατί να μιλήσω, καλύτερα να είμαι ήσυχος/η στη γωνιά μου…
Αξίες και δεξιότητες όπως η ενσυναίσθηση, το ενδιαφέρον για τους ανθρώπους που συναναστρέφομαι, η ικανότητα να προβλέπω τις συμπεριφορές των άλλων, ο συντονισμός μαζί τους είναι μεταξύ άλλων που δουλεύονται μ’ αυτή τη δραστηριότητα.
– Ηχητική δραματοποίηση μιας ιστορίας, χρησιμοποιώντας αυτοσχέδια μουσικά όργανα –οτιδήποτε μπορεί να παράγει ήχο και βέβαια, το σώμα είναι το πιο «μουσικό» στοιχείο, με το Body Percussion να έχει αποκτήσει ευρεία διάδοση τα τελευταία χρόνια και στην Ελλάδα. Κι ενώ η ζωή μας είναι γεμάτη ήχους, το ίδιο και οι ιστορίες μας ή αυτές που διαβάζουμε στα λογοτεχνικά κείμενα, για παράδειγμα, η λεκτική απόδοση των νοημάτων συνήθως υπερισχύει, παραμερίζοντας όλα τα υπόλοιπα κι αφήνοντας ανεκμετάλλευτη τη μουσική μας φαντασία!…
Τι πιο απλό λοιπόν να σταθούμε περισσότερο στο τι ακούγεται σ’ ένα κείμενο ή να δοκιμάσουμε να προσέξουμε τις πηγές ήχων στην τάξη μας –συνήθως μικροφασαρίας- αντί ν’ αγωνιζόμαστε να τις καταστείλουμε, ίσως και να ζητήσουμε να τις «ενοποιήσουμε» σε κάτι που μπορεί και να γίνει μουσικό! Αν το σκεφτεί κανείς, μιλάμε τελικά για τα όσα καθημερινά περνάνε απαρατήρητα ενώ μπορεί να κινητοποιήσουν τη δημιουργικότητά μας και να απελευθερώσουν την έκφρασή μας.

Imagine, John Lennon /Paul McCartney Imagine there’s no heaven It’s easy if you try No hell below us Above us only sky Imagine all the people living for today Imagine there’s no countries It isn’t hard to do Nothing to kill or die for And no religion too Imagine all the people living life in peace You may say I’m a dreamer But I’m not the only one I hope someday you’ll join us And the world will be as one Imagine no possessions I wonder if you can No need for greed or hunger A brotherhood of man Imagine all the people sharing all the world You may say I’m a dreamer But I’m not the only one I hope someday you’ll join us And the world will be as one

– Μουσική ταυτότητα-μουσικές αντανακλάσεις:
αναζητούμε –ανάμεσα σε γνωστά τραγούδια- δύο δύο στην αρχή, ύστερα σε μεγαλύτερες ομάδες, στο τέλος όλες μαζί ένα κομμάτι που θα αντιπροσωπεύει την ομάδα, θα είναι η ταυτότητά της. Δίνουμε ένα δυο στοιχεία, γιατί το επιλέξαμε, με τι το συνδέουμε, γιατί νομίζουμε ότι θα ήταν κατάλληλο για μουσικό σύμβολο της ομάδας μας. Καταλήγουμε στο Imagine, μ’ όλο το σημασιολογικό του φορτίο και τον θετικό, ακτιβιστικό του απόηχο. Ταιριάζει με την κοινή επιθυμία μας να οραματιστούμε και να πάρουμε στα χέρια μας τη βελτίωση και της προσωπικής μας κατάστασης και της παιδαγωγικής μας ιδιότητας.

Imagine λοιπόν μια τάξη όπου νοιαζόμαστε, όπου η πραγματική ζωή εισχωρεί μέσα από προβληματισμό, συζητήσεις, κείμενα, σύνδεση των γνωστικών αντικειμένων, όπου δεν υπάρχει ανταγωνισμός και βαθμοθηρία, όπου στρέφουμε τα μάτια και τα αυτιά μας στους/στις άλλους/ες, όπου νιώθουμε τον κόσμο της τάξης μας σαν ένα, δεν υπάρχει εκπαιδευτικός παράδεισος, όμως μπορούμε, εκπαιδευτικοί κι εκπαιδευόμενοι, να πετύχουμε εκείνη την αίσθηση ότι είμαστε ασφαλείς και προστατευμένοι για να μπορούμε να μοιραστούμε εμπειρίες, σκέψεις, γνώση.

5η ΜΕΡΑ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 31/1

 Τελευταία μέρα και, δυστυχώς, η Elena είναι άρρωστη, δεν θα μπορέσουμε καν να την ευχαριστήσουμε… Μας υποδέχεται μια άλλη Helena, δυναμική, φιλική, ενθουσιάζεται που είμαστε από την Ελλάδα, μας επισκέπτεται συχνά κι έχει πολλές/ούς φίλες/ους από τη χώρα μας! Η εμπειρία της στην ομαδική εργασία και στις τεχνικές Δράματος φαίνεται αμέσως. Θα μας βοηθήσει να συνοψίσουμε την εργασία των προηγούμενων ημερών και θα μας δώσει μερικά «εργαλεία» ακόμη για να χρησιμοποιήσουμε στην τάξη. Για αρχή, ζέσταμα με tapping: μικρά, ελαφρά χτυπήματα στο πρόσωπο και στη συνέχεια σ’ όλο το σώμα, σιγά σιγά, μετά όλο και πιο γρήγορα, στο τέλος, ένας σωματικός φραπέ (!) που εκτονώνεται με τρεις βαθιές ανάσες. Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, το ζέσταμα έχει ήδη δοκιμαστεί στην πράξη, μια πρώτη ώρα που άκουγα τη φωνή μου να χτυπάει στον τοίχο και να γυρίζει πίσω, αδύναμη να φτάσει κανένα αυτί…

Λίγο «παιχνίδι» πρώτα –για εξοικειωμένο και …υπάκουο, μάλλον, κοινό- γιατί είναι φασιαρόζικο και γρήγορο, κοιταζόμαστε ερωτηματικά για το αν μπορούμε να το εφαρμόσουμε στις δικές μας «ανήσυχες» τάξεις, όμως μας αρέσει και γελάμε πολύ! Στόχος, να κινητοποιηθούν και τα παιδιά, να γελάσουν (γιατί να μην είναι το γέλιο, το αστείο, η ευγενική σάτιρα κομμάτι της παρουσίας μας μέσα στην τάξη;), να τα προκαλέσουμε με μια έκπληξη, κάτι απρόοπτο, κάτι «μη σωστό», να φύγει η ένταση, να μάθουν να είναι προσεκτικά, να δημιουργήσουμε πνεύμα συνεργασίας. Προσοχή λοιπόν στους κανόνες που θα τεθούν από την αρχή και το παιχνίδι ξεκινά με μια σακούλα …μανταλάκια!

Ας σοβαρευτούμε!
Συζητάμε για το παιδαγωγικό συμβόλαιο και τη σημασία του. Είναι μια γνωστή πλέον τεχνική ανάμεσα στις/στους εκπαιδευτικούς που την χρησιμοποιούν συνήθως στην αρχή της σχολικής χρονιάς ή στη γνωριμία με μια νέα ομάδα, προκειμένου να δεσμεύσουν μια συμπεριφορά σε κοινό πλαίσιο και συνομολογημένα όρια.  Ανάγκες, απαιτήσεις, δυνατότητες, επιθυμίες οφείλουν να συνυπολογίζονται στο συμβόλαιο αυτό, ενώ ο στόχος πρέπει να είναι σαφής, κατανοητός, αποδεκτός από όλες/ους στη βάση μιας συμφωνίας που θα είναι γνωστή, ευκρινώς αναρτημένη στον τοίχο της τάξης για να ρυθμίζει τις σχέσεις των μελών της παιδαγωγικής ομάδας μεταξύ τους. Με μακρά ιστορία –πίσω στον 19^ο αιώνα- και ποικίλες μορφές, το παιδαγωγικό συμβόλαιο απασχόλησε όλους/ες τους/τις μεγάλους/ες παιδαγωγούς και χρησιμοποιείται ακόμη και στα πιο ελευθεριακά εκπαιδευτικά συστήματα, παρά την αυστηρότητα που υπολανθάνει στον όρο. Στην πραγματικότητα, αναγνωρίζει τον/τη μαθητή/ήτρια ως υπεύθυνο, ενεργητικό υποκείμενο μάθησης, ικανό να αναλάβει πρωτοβουλίες και να δεσμευτεί για την υλοποίηση δράσεων όπως αυτές υπαγορεύονται από την πολύπλοκη διαδικασία της μάθησης. Προϋποθέτει τον διάλογο και ενδυναμώνει αξίες συνεργατικότητας, αποδοχής, αναγνώρισης της ισοτιμίας των ατόμων που θα χρειαστεί να συνυπάρξουν για πολλές ώρες και με ποικίλες υποχρεώσεις κατά τη διάρκεια μιας διδακτικής ώρας/μέρας/χρονιάς. Ο/Η εκπαιδευτικός δεν είναι στο παιδαγωγικό συμβόλαιο αυτός/ή που το συντάσσει και το δίνει για υπογραφές, αλλά βρίσκεται σε συμμετρία με τα παιδιά που ενθαρρύνονται να συμμετέχουν, να προτείνουν, να θέλουν αμοιβαία να έρθουν σε συμφωνία. Εγκαταλείποντας το επιβαλλόμενο συμβόλαιο της παραδοσιακής διδασκαλίας και της συμβατικής τάξης, δημιουργείται ένα περιβάλλον ασφάλειας στο οποίο όλες/οι έχουν δικαίωμα να τοποθετούνται και να εκφράζονται και μέσα στο οποίο η προσωπική εμπλοκή και ανάληψη δράσης γίνεται η κεντρική έννοια για μια ομαλή, πετυχημένη διαδικασία μάθησης.

Η παιδαγωγική του συµβολαίου είναι µια πρόταση διαφοροποίησης της παιδαγωγικής πράξης και όχι µια πρακτική δικαστικής ή οικονοµικής φύσης, στην οποία ίσως θα µπορούσε να παραπέµψει ο όρος «συµβόλαιο». Η σηµασία της, είναι αυτή της σύναψης αµοιβαίων σχέσεων ανάµεσα σε δάσκαλο και µαθητή, που στηρίζονται στη θέληση για επίτευξη καλύτερων µαθησιακών αποτελεσµάτων. Χωρίς να καταργεί τις ανισότητες που υπάρχουν ανάµεσά τους, λόγω της διαφορετικής θέσης και ηλικίας του καθένα στην εκπαιδευτική διαδικασία, η παιδαγωγική του συµβολαίου επιχειρεί να τις σχετικοποιήσει, επαναπροσδιορίζοντας τον ρόλο του εκπαιδευτικού ως συνοµιλητή σε µια κοινή αναζήτηση της γνώσης. Η στάση του ως συµβαλλόµενου σε µια πράξη µαθησιακής δέσµευσης, υπονοεί στήριξη της προσπάθειας του µαθητή µε συµβόλαια προσαρµοσµένα στις ανάγκες του, τέτοια που θα τον οδηγήσουν στην επιτυχή της έκβαση.

Μια δράση πολύ ενδιαφέρουσα ακολουθεί που θα μας επιτρέψει να εντοπίσουμε προβλήματα και να επεξεργαστούμε λύσεις μέσα στην ομάδα:

– Καλούμαστε να σκεφτούμε ένα πρόβλημα, το μεγαλύτερο που νομίζουμε ότι αντιμετωπίζουμε ως εκπαιδευτικοί μέσα στην τάξη. Το γράφουμε με λίγες λέξεις σ’ ένα λευκό χαρτί, χρησιμοποιώντας η καθεμιά ένα διαφορετικό χρωματιστό μολύβι και κάνουμε μια απλή εικονογράφησή του. Τα έργα μας εκτίθενται πάνω σ’ ένα τραπέζι και μας δίνεται χρόνος να δούμε αυτή την πρωτότυπη έκθεση προβλημάτων και στη συνέχεια, να παρέμβουμε πάνω στα έργα των άλλων, προτείνοντας κάτι που θα βοηθούσε στο πρόβλημα. Περνάμε απ’ όλα τα έργα εκτός από το δικό μας και σιγά σιγά, τα χρώματα και οι λέξεις ανακατεύονται. Έχει σημασία να μην καθυστερήσουμε πολύ σε λογική επεξεργασία ή ανάλυση όσων βλέπουμε, οι σκέψεις και οι προτάσεις μας να έρθουν όσο το δυνατόν αυθόρμητα, με φυσικό τρόπο, σε όλες τις φάσεις της δραστηριότητας: τι μου έρχεται πρώτο στο μυαλό ως πρόβλημα; Τι νιώθω βλέποντας τα προβλήματα των άλλων; Τι πληροφορία παίρνω; Ταυτίζομαι; Διαφοροποιούμαι; Πώς μπορώ, χωρίς πολλά πολλά, να βοηθήσω τις άλλες;

Συνέχεια και ολοκλήρωση της έκθεσης προβλημάτων, με μια απλή τεχνική – συμβουλή από την Helena. Όταν ένα πρόβλημα σε βασανίζει και σε κατάσταση α-πορίας, δεν μπορείς να βρεις λύση, γράψ’ το σ’ ένα χαρτί κι άφησέ το σ’ ένα συρτάρι. Κάποια στιγμή, πλησίασε, άνοιξε το συρτάρι, ξανακοίταξέ το, όμως με τρόπο όχι στενά λογικό, μιας και πολλές φορές, η λογική και οι λέξεις δεν είναι αρκετές. Δοκίμασε να το προσεγγίσεις πιο συναισθηματικά –πόσο συχνά προσπαθούμε να παραμερίσουμε φλέγοντα συναισθήματα για να βρούμε λογικές λύσεις, είναι όμως παρόντα εκεί και μας εμποδίζουν;- πιο καλλιτεχνικά, ένα μουσικό κομμάτι, ένα απόσπασμα από ένα λογοτεχνικό έργο, ίσως και τυχαία επιλεγμένο, ένα συμβολικό παραμύθι, μια εικόνα, ανοίγουν την οπτική γωνία, αφήνουν τις αισθήσεις ανοιχτές, δίνουν ένα άλλο περιθώριο στις λύσεις ν’ αναπτυχθούν…

ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ή, φεύγοντας από εδώ…
ΝΑ ΘΥΜΑΜΑΙ

• Ως εκπαιδευτικοί, έχουμε δημόσια παρουσία και χρειάζεται να την αξιοποιήσουμε. Όπως οι ηθοποιοί, συχνά και «μεταμφιεζόμενοι» για να τραβήξουμε την προσοχή και να προκαλέσουμε το ενδιαφέρον, δημιουργούμε μικρούς ρόλους που εμπλέκουν το κοινό μας και το καλούμε να κάνει το ίδιο.

• Παίρνουμε την απόφαση, κι είναι μια πραγματική και δύσκολη απόφαση, ότι μέσα στην τάξη χρειάζεται να «τσαλακωθούμε». Θα ξεκινήσουμε πρώτες/οι το παιχνίδι ζεστάματος, θα ομολογήσουμε συναισθήματα, θα καθίσουμε στο πάτωμα ή θα πάρουμε παράξενες πόζες, θα μπούμε σε ρόλους, θα μιλήσουμε για ανάγκες που δεν καλύπτονται, θα φωνάξουμε τη χαρά μας και θα χτυπήσουμε παλαμάκια όταν κάτι πήγε καλά, θα διατυπώσουμε αιτήματα, θα πλησιάσουμε το ντροπαλό παιδί, θα δηλώσουμε αδυναμία όταν τη νιώσουμε, θα ζητήσουμε βοήθεια από την ομάδα για να γίνει ησυχία, θα κάνουμε ανθρώπινα πράγματα με ανθρώπινο τρόπο. Κανείς δεν θέλει έναν άκαμπτο ηθοποιό πάνω στη σκηνή κι εμείς είμαστε συνέχεια κάτω από το φως των προβολέων, διδάσκουμε πρώτ’ απ’ όλα την ανθρωπιά και τον τρόπο να είμαστε φυσικοί/ές στο ρόλο μας, με ειλικρίνεια και θάρρος. Τα παιδιά αναγνωρίζουν και εκτιμούν βαθιά τέτοιες συμπεριφορές κι ο φόβος ότι έτσι θα δείξουμε ευάλωτοι/ες και θα μας πάρουν τον αέρα ξεπερνιέται μέσα από το Δράμα που με τεράστια ποικιλία τεχνικών μας βοηθά να δώσουμε με επάρκεια, γιατί όχι και με χάρη, την καθημερινή μας παράσταση.

•  Η αίσθηση ασφάλειας είναι βασική για να μπορέσουμε να διδάξουμε και τα παιδιά να μάθουν. Από το χώρο μέχρι τα πρόσωπα, μόνο όταν νιώθουμε άνετα και προστατευμένα μπορούμε να αποδώσουμε στο μέγιστο των δυνατοτήτων μας.

• Όλα είναι πιθανά μέσα στη σχολική τάξη, όσο και τα σενάρια της πραγματικής ζωής. Οι μικροϊστορίες μας, οι ρόλοι μας, η ανάγκη μας να μας ακούνε και να μας βλέπουν, η αγωνία μας να υπάρχουμε ως εγώ που διασταυρώνονται, ως εμείς που εμπλεκόμαστε σε κοινά έργα, υπαγορεύουν συμπεριφορές και στάσεις, δημιουργούν και ανατρέπουν ισορροπίες, αποκρυσταλλώνονται σε συγκρούσεις, αγωνιούν για λύσεις σε προβλήματα και ισορροπίες. Αξιοποιώντας το Δράμα, αντιλαμβανόμαστε καλύτερα τον προσωπικό μας ρόλο, τη θέση μας στον κόσμο, ταυτόχρονα θεατές και κοινό.

• Δεν φοβόμαστε τις συγκρούσεις, μαθαίνουμε όμως, εκπαιδευόμαστε στο πώς να τις διαχειριζόμαστε. Θυμόμαστε ότι είναι θεμιτές οι ιστορίες με καλό τέλος, ωστόσο, δεν ξεχνάμε ότι οι συγκρούσεις –πέρα από ενδιαφέρουσες- είναι αυτές που μας οδηγούν σε πιο φιλοσοφημένη στάση ζωής και τελικά, μας ενδυναμώνουν. Ο κάθε πόνος μας, η κάθε σύγκρουσή μας με τον ευατό μας ή τον κόσμο γύρω μας, περνώντας μέσα από τη φαντασία, ίσως βρει τον δρόμο να δουλευτεί και απαλυνθεί. Είναι ανάγκη να γνωρίσουμε εργαλεία που θα μας επιτρέπουν να το κάνουμε αυτό, μέσα σε μια σχολική πραγματικότητα που γίνεται όλο και πιο περίπλοκη και κάποτε απειλητική, πιστή αποτύπωση της εποχής και των δυσκολιών της. Βασικό στοιχείο του Δράματος η σύγκρουση, χτίζει την πλοκή, το ίδιο συμβαίνει και στην πραγματική, όπως λέμε, ζωή, σα να είναι κάτι άλλο αυτή από το αόρατο θέατρο, την μοναδική για τον καθένα κι ανεπανάληπτη παράσταση μέσα από την οποία θα οδηγηθούμε στην κάθαρση και τη λύτρωση.

ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ «ΠΑΙΧΝΙΔΙ»

Η Helena μας ζητάει να γράψουμε 5 πράγματα που «έχουμε να κάνουμε» και 5 που «πρέπει» να κάνουμε. Δεν είναι το ίδιο, αν και συχνά εναλλάσσονται στο μυαλό και στα λόγια μας, το πρέπει είναι ισχυρό κι επιτακτικό, αφορά στα μείζονα ζητήματα της ζωής μας, κι όσο λιγότερο συγχέεται με απλούστερες υποχρεώσεις, της καθημερινότητας, πιο εύκολα διαχειρίσιμες, τόσο πιο βαθιά προχωράμε στις ανάγκες μας, θέτουμε στόχους, επεξεργαζόμαστε τη θέση μας στον κόσμο και το νόημα της ύπαρξής μας. Ταυτόχρονα, είτε έχουμε να κάνουμε είτε πρέπει να κάνουμε κάτι, κυριαρχούν πολλές φορές αρνητικά συναισθήματα που μπορεί να υψωθούν τείχη πελώρια, καθηλωτικά. Δεν είναι δύσκολο να εντοπίσουμε και να καταγράψουμε όσα μας ζήτησε, ίσα ίσα, όλες σκεφτόμαστε, τι να πρωτοδιαλέξουμε…
Και στη συνέχεια, το στοιχείο της έκπληξης που σήμερα η Helena ανέδειξε ως πολύτιμο στη διδακτική πράξη: αντικαταστήστε το «έχω να κάνω» με το «διαλέγω» και το «πρέπει» με το «θέλω»! Κι είναι πραγματική έκπληξη να γράφεις τις αρχικές προτάσεις, αλλάζοντας τα ρήματα και ξαφνικά, να είναι επιλογή σου να στρωθείς να διορθώσεις τα διαγωνίσματα ή να βρεις μια άλλη θέση για το γραφείο σου ή να θέλεις να κάνεις συχνότερα γυμναστική, να ξεκινάς πέντε λεπτά νωρίτερα από το σπίτι για να προλαβαίνεις το σωστό λεωφορείο ή να κοιμάσαι περισσότερο τα βράδια…
Δύσκολη και πολύτιμη «αλλαγή». Στην ουσία, απόφαση για απομάκρυνση από την αγωνία και το άγχος της ζωής, που, με καινούργια στάση αντιμετωπίζοντας τις υποχρεώσεις σου, σε καλεί σε ανάληψη ευθύνης και δράσης, σε ενεργητική στάση και στην πολυπόθητη ασφάλεια ότι καταφέρνεις να υπάρχεις με ομορφιά και ακεραιότητα.

Αγκαλιές κι αποχαιρετισμοί, ανταλλαγή στοιχείων επικοινωνίας, προσκλήσεις για ταξίδια. Μεσημέρι Παρασκευής, τέλος ενός καλού σεμιναρίου που στην πράξη αξιοποίησε κι ανέδειξε αυτά που ήταν να μας διδάξει, στο φόντο μιας θαυμάσιας πόλης. Συνολική ανανέωση εικόνων, ιδεών, διάθεσης, σχέσεων!